10th-12th board exams update; महाराष्ट्र राज्यात दहावी आणि बारावीच्या बोर्ड परीक्षा सुरू असताना अनेक केंद्रांवर गैरप्रकार उघडकीस येत आहेत. या पार्श्वभूमीवर महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाने अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि कठोर निर्णय घेतले आहेत. या निर्णयांमुळे विद्यार्थी आणि पालकांमध्ये दिलासा निर्माण झाला असून, परीक्षा प्रक्रिया अधिक पारदर्शक बनवण्याचे प्रयत्न सुरू झाले आहेत.
राज्यभरात वाढते गैरप्रकार: चिंतेचे कारण
सध्या राज्यात दहावी आणि बारावीच्या परीक्षा सुरू असून, आतापर्यंत बारावीच्या परीक्षेचे बहुतांश पेपर संपले आहेत. दहावीच्या परीक्षेचा अद्याप एकच पेपर झाला असून, पुढचा पेपर इंग्रजीचा आहे. मात्र, या परीक्षांदरम्यान राज्यभरात अनेक गैरप्रकार उघडकीस आले आहेत, ज्यामुळे परीक्षा प्रणालीवरच प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे.
राज्याच्या विविध भागांमध्ये, विशेषतः जळगाव आणि जालना सारख्या जिल्ह्यांमध्ये, प्रश्नपत्रिका फुटल्याच्या घटना घडल्या आहेत. बारावीच्या भौतिकशास्त्राच्या (फिजिक्स) पेपरची गळती तसेच दहावीच्या मराठीच्या पेपरची अनेक ठिकाणी गळती झाली. काही ठिकाणी प्रश्नपत्रिका व्हाट्सअपवर प्रसारित झाल्याचेही आढळून आले. अनेक परीक्षा केंद्रांवर कॉपी पुरवण्याचे प्रकारही समोर आले. या सर्व घटनांमुळे “कॉपीमुक्त अभियान” पूर्णपणे फसले असल्याचे चित्र निर्माण झाले आहे.
मुख्यमंत्र्यांची कठोर भूमिका
या गंभीर परिस्थितीचा विचार करून, राज्याचे मुख्यमंत्री ॲक्शन मोडमध्ये आले आहेत. त्यांनी स्पष्ट केले आहे की, ज्या परीक्षा केंद्रांवर सामूहिक कॉपी प्रकरणे आढळून येतील, अशा शाळांची मान्यता कायमची रद्द केली जाईल. तसेच, संबंधित शिक्षक आणि पर्यवेक्षक यांच्यावरही कठोर कारवाई केली जाईल. मुख्यमंत्र्यांच्या या निर्णयामुळे शैक्षणिक संस्था आणि परीक्षा अधिकाऱ्यांमध्ये खळबळ उडाली आहे.
शिक्षण मंडळाचे महत्त्वपूर्ण निर्णय
महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाने या सर्व गैरप्रकारांना आळा घालण्यासाठी अनेक महत्त्वाचे निर्णय घेतले आहेत. या निर्णयांमध्ये प्रामुख्याने परीक्षा केंद्र संचालक आणि पर्यवेक्षकांची आदलाबदल करण्याचे नियोजन आहे. यापूर्वीही परीक्षा केंद्रांसाठी सरमिसळ पद्धत अवलंबण्यात आली होती, परंतु आता अधिक कठोर निर्णय घेण्यात आले आहेत.
मंडळाने घेतलेल्या निर्णयांनुसार:
- २०१८, २०१९, २०२०, २०२३ आणि २०२४ या काळात ज्या परीक्षा केंद्रांवर गैरप्रकार आढळून आले होते, अशा केंद्रांवर आता दुसऱ्या शाळांमधील केंद्र संचालक आणि पर्यवेक्षक नेमले जातील.
- फेब्रुवारी-मार्च २०२५ च्या दहावी-बारावीच्या परीक्षेत ज्या परीक्षा केंद्रांवर गैरप्रकाराची प्रकरणे आढळून येतील, त्या केंद्रांची मान्यता कायमची रद्द केली जाईल.
- जिल्हाधिकारी तथा जिल्हा दक्षता समितीचे अध्यक्ष यांच्या नेतृत्वाखाली परीक्षा पारदर्शक आणि कॉपीमुक्त होण्यासाठी भरारी पथकांचे नियोजन केले जाईल.
- माध्यमिक शिक्षणाधिकारी हे जिल्हाधिकाऱ्यांच्या सहकार्याने परीक्षा काळात प्रत्येक परीक्षा केंद्रावर पूर्णवेळ बैठे पथक कार्यरत आहेत की नाही याची खात्री करतील.
विद्यार्थ्यांसाठी सूचना आणि नियम
परीक्षेदरम्यान विद्यार्थ्यांसाठी काही महत्त्वाच्या सूचना आणि नियम देखील जारी करण्यात आले आहेत. विद्यार्थ्यांनी या नियमांचे पालन करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाच्या दहावी आणि बारावीच्या परीक्षांसाठी विद्यार्थ्यांना सकाळच्या सत्रात साडेदहा आणि दुपारच्या सत्रात अडीच वाजल्यानंतर परीक्षा कक्षात प्रवेश दिला जाणार नाही.
तसेच, परीक्षेदरम्यान गैरप्रकार करणाऱ्या विद्यार्थ्यांवर कठोर कारवाई करण्यात येईल. अशा विद्यार्थ्यांची संपादणूक रद्द करण्यासोबतच त्यांना पुढील परीक्षेसाठी प्रतिबंधित करण्यात येईल आणि फौजदारी कारवाई देखील करण्यात येईल, असे मंडळाने स्पष्ट केले आहे.
कॉपीमुक्त अभियानाचे महत्त्व
दरवर्षी महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ कॉपीमुक्त परीक्षांसाठी विविध उपाययोजना करते. परंतु, यंदा या उपाययोजनांची अंमलबजावणी योग्य प्रकारे झाली नसल्याचे दिसून आले आहे. परीक्षेदरम्यान होणाऱ्या गैरप्रकारांमुळे मेहनती आणि प्रामाणिक विद्यार्थ्यांवर अन्याय होतो आणि शैक्षणिक गुणवत्तेवर परिणाम होतो.
कॉपीमुक्त परीक्षा हा केवळ शैक्षणिक प्रश्न नसून सामाजिक आणि नैतिक प्रश्न देखील आहे. विद्यार्थ्यांमध्ये प्रामाणिकपणा आणि मेहनतीची संस्कृती रुजवण्यासाठी कॉपीमुक्त परीक्षा महत्त्वाची आहे. याचबरोबर शिक्षण प्रणालीवरील विश्वास टिकवून ठेवण्यासाठी परीक्षांची गुणवत्ता आणि पारदर्शकता राखणे आवश्यक आहे.
विद्यार्थी आणि पालकांमध्ये मिश्र प्रतिक्रिया
शिक्षण मंडळाच्या नव्या निर्णयांबद्दल विद्यार्थी आणि पालकांमध्ये मिश्र प्रतिक्रिया आहेत. अनेक पालक आणि विद्यार्थ्यांनी या निर्णयांचे स्वागत केले आहे. त्यांच्या मते, कठोर निर्णयांमुळे गैरप्रकारांवर आळा बसेल आणि मेहनती विद्यार्थ्यांना न्याय मिळेल. परंतु, काही विद्यार्थ्यांना या निर्णयांमुळे तणाव वाढल्याची भावना आहे.
परीक्षांचा तणाव आधीच जास्त असताना, आता गैरप्रकारांमुळे निर्माण झालेल्या परिस्थितीने अनेक विद्यार्थ्यांच्या मनात अस्वस्थता निर्माण झाली आहे. त्यामुळे, परीक्षा मंडळासोबतच शाळा आणि पालकांनी विद्यार्थ्यांना मानसिक आधार देणे गरजेचे आहे.
परीक्षा प्रणालीतील सुधारणांची गरज
सध्याच्या परिस्थितीवरून हे स्पष्ट होते की, परीक्षा प्रणालीमध्ये मूलभूत सुधारणा करण्याची आवश्यकता आहे. केवळ भरारी पथके नेमून किंवा गैरप्रकार करणाऱ्यांवर कारवाई करून समस्या सुटणार नाही. या समस्येचे मूळ अधिक खोलवर आहे.
आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून परीक्षा प्रणाली अधिक सुरक्षित आणि पारदर्शक बनवण्याची गरज आहे. अनेक देशांमध्ये बायोमेट्रिक पद्धती, सीसीटीव्ही कॅमेरे आणि डिजिटल मार्किंग सिस्टमचा वापर केला जात आहे. महाराष्ट्रातही अशा प्रगत पद्धतींचा वापर वाढवणे आवश्यक आहे.
परीक्षा केंद्रावरील पर्यवेक्षक, शिक्षक आणि कर्मचाऱ्यांची निवड योग्य पद्धतीने होणेही महत्त्वाचे आहे. त्यांच्या प्रशिक्षणावर भर देणे आणि त्यांच्यात जबाबदारीची भावना निर्माण करणे आवश्यक आहे. तसेच, विद्यार्थ्यांमध्ये प्रामाणिकपणाची आणि मेहनतीची संस्कृती रुजवण्यासाठी शालेय स्तरावरच प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.
महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाने घेतलेले निर्णय निश्चितच स्वागतार्ह आहेत. परंतु, परीक्षा प्रणालीतील समस्या सोडवण्यासाठी दीर्घकालीन आणि सर्वांगीण उपाययोजनांची गरज आहे. केवळ कारवाईची भीती दाखवून गैरप्रकार थांबणार नाहीत. त्यासाठी शिक्षण प्रणालीमध्ये मूलभूत बदल करण्याची आवश्यकता आहे.
या वर्षीच्या परीक्षांमधील गैरप्रकारांकडे एक सावधानतेचा इशारा म्हणून पाहिले पाहिजे. या समस्येकडे दुर्लक्ष केल्यास भविष्यात अधिक गंभीर परिणाम होऊ शकतात. विद्यार्थी, पालक, शिक्षक, प्रशासन आणि सरकार – या सर्वांनी एकत्र येऊन या समस्येवर मात करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
शेवटी, परीक्षा ही केवळ ज्ञानाचे मूल्यांकन करण्याचे साधन आहे. या प्रक्रियेत प्रामाणिकपणा आणि पारदर्शकता असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. राज्य सरकार आणि शिक्षण मंडळाने घेतलेल्या पावलांमुळे आशा आहे की, येत्या काळात परीक्षा प्रणाली अधिक पारदर्शक आणि विश्वासार्ह बनेल आणि खऱ्या अर्थाने ‘कॉपीमुक्त अभियान’ यशस्वी होईल.