Online Voter ID Registration; भारतीय लोकशाहीमध्ये मतदान हा नागरिकांचा मूलभूत अधिकार आहे. या अधिकाराचा वापर करण्यासाठी मतदार ओळखपत्र हे एक अत्यंत महत्त्वाचे दस्तऐवज आहे. पूर्वी मतदार ओळखपत्र मिळविण्यासाठी नागरिकांना सरकारी कार्यालयांमध्ये अनेक फेऱ्या माराव्या लागत असत. मात्र, डिजिटल इंडिया मोहिमेअंतर्गत आता ही प्रक्रिया पूर्णपणे ऑनलाईन करण्यात आली आहे. या लेखात आपण मतदार ओळखपत्र ऑनलाईन पद्धतीने कसे मिळवावे याची सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
डिजिटल क्रांतीचा महत्त्वपूर्ण टप्पा भारत सरकारच्या डिजिटल इंडिया मोहिमेने देशातील प्रशासकीय व्यवस्थेत क्रांतिकारी बदल घडवून आणले आहेत. या मोहिमेचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे मतदार ओळखपत्राची ऑनलाईन नोंदणी प्रक्रिया. राष्ट्रीय निवडणूक आयोगाने विकसित केलेल्या ‘Voter Helpline’ या मोबाईल अॅपलिकेशनच्या माध्यमातून आता नागरिक घरबसल्या आपले मतदार ओळखपत्र मिळवू शकतात.
ऑनलाईन अर्ज प्रक्रियेची; पायरीपायरीने माहिती सर्वप्रथम Google Play Store किंवा Apple App Store वरून ‘Voter Helpline’ हे अधिकृत अॅप डाउनलोड करावे लागते. हे अॅप डाउनलोड केल्यानंतर त्यामध्ये उपलब्ध असलेल्या ‘नवीन मतदार नोंदणी’ या पर्यायावर क्लिक करावे लागते. या ठिकाणी फॉर्म 6 भरावा लागतो, जो नवीन मतदार नोंदणीसाठी आवश्यक आहे.
अर्जदाराला सर्वप्रथम आपले राज्य, जिल्हा आणि विधानसभा मतदारसंघ निवडावे लागते. त्यानंतर वैयक्तिक माहिती जसे की जन्मतारीख, नाव, लिंग, मोबाईल नंबर आणि ईमेल आयडी प्रविष्ट करावी लागते. जन्मतारखेच्या पुराव्यासाठी आधार कार्ड किंवा इतर वैध दस्तऐवज अपलोड करावे लागतात. याशिवाय एक अद्ययावत फोटो सुद्धा अपलोड करावा लागतो, ज्याचा आकार २००KB पेक्षा जास्त नसावा.
पत्ता आणि ओळख पुराव्याची आवश्यकता अर्जदाराला आपल्या पालकांचे किंवा नातेवाईकांचे नाव नमूद करावे लागते. त्याचबरोबर संपूर्ण पत्ता, पोस्ट ऑफिस आणि पिन कोड या माहितीची नोंद करावी लागते. पत्त्याच्या पुराव्यासाठी वीज बिल, रेशन कार्ड किंवा आधार कार्ड यांसारखे दस्तऐवज स्वीकारले जातात. सर्व आवश्यक माहिती भरल्यानंतर अर्ज सबमिट करता येतो.
अर्जाच्या स्थितीचा मागोवा अर्ज सबमिट केल्यानंतर अर्जदार ‘Track Status’ या पर्यायाद्वारे आपल्या अर्जाची स्थिती तपासू शकतो. अर्जामध्ये काही त्रुटी आढळल्यास निवडणूक आयोगाकडून संबंधित व्यक्तीला सूचना दिल्या जातात. अर्ज मंजूर झाल्यानंतर नवीन मतदार ओळखपत्र पोस्टाद्वारे अर्जदाराच्या नोंदणीकृत पत्त्यावर पाठवले जाते.
महत्त्वाच्या सूचना आणि फायदे या संपूर्ण प्रक्रियेचा सर्वात महत्त्वाचा फायदा; म्हणजे ती पूर्णपणे विनामूल्य आहे. कोणत्याही प्रकारचे शुल्क आकारले जात नाही. शिवाय, सरकारी कार्यालयांमध्ये जाण्याची गरज नसल्याने नागरिकांचा वेळ आणि पैसा दोन्हीची बचत होते. डिजिटल माध्यमातून होणारी ही प्रक्रिया पारदर्शक असून त्यामध्ये मध्यस्थांचा हस्तक्षेप टाळता येतो.
भविष्यातील दृष्टिकोन डिजिटल इंडिया मोहिमेअंतर्गत राबवली जाणारी ही ऑनलाईन प्रक्रिया भारतीय लोकशाहीच्या सक्षमीकरणाचे एक उत्तम उदाहरण आहे. या प्रक्रियेमुळे तरुण मतदारांची नोंदणी वाढण्यास मदत होणार आहे. शिवाय, स्थलांतरित नागरिकांनाही त्यांच्या नवीन निवासस्थानी सहज मतदार नोंदणी करता येणार आहे.
मतदार ओळखपत्राची ऑनलाईन नोंदणी प्रक्रिया ही डिजिटल इंडिया मोहिमेची यशस्वी अंमलबजावणी दर्शवते. या प्रक्रियेमुळे नागरिकांना होणारा त्रास कमी होऊन प्रशासकीय कामकाजात सुलभता आली आहे. भारतीय लोकशाहीच्या सक्षमीकरणासाठी हे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरले आहे. सर्व पात्र नागरिकांनी या सुविधेचा लाभ घेऊन आपले मतदार ओळखपत्र मिळवावे आणि लोकशाही प्रक्रियेत सक्रिय सहभागी व्हावे, असे आवाहन निवडणूक आयोगातर्फे करण्यात येत आहे.
