Soyabean Price Update; महाराष्ट्रासह देशभरातील सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी चिंतेचा विषय ठरत आहे बाजारातील दरांची सातत्याने होत असलेली घसरण. मागील आठवड्यात लातूर बाजारात सोयाबीनचा सरासरी दर प्रति क्विंटल ४१०० रुपये नोंदवला गेला, जो आधीच्या आठवड्याच्या तुलनेत १.५ टक्क्यांनी कमी आहे. विशेष चिंतेची बाब म्हणजे सरकारने खरीप हंगाम २०२४-२५ साठी निश्चित केलेली किमान आधारभूत किंमत (MSP) ४८९२ रुपये प्रति क्विंटल असताना, प्रत्यक्ष बाजारातील दर या किमतीपेक्षा जवळपास २० टक्क्यांनी कमी आहेत.
महत्त्वाचे मुद्दे ; बाजारातील या घसरणीचा आढावा घेतला असता अनेकसमोर येतात. सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे देशभरातील सोयाबीनच्या आवकेत झालेली लक्षणीय वाढ. गेल्या आठवड्यात या आवकेत तब्बल २७ टक्क्यांची वाढ नोंदवली गेली. जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात ४० ते ४५ हजार टन असलेली आवक आता ५० हजार टनांपर्यंत पोहोचली आहे. या वाढत्या पुरवठ्यामुळे बाजारातील मागणी-पुरवठा संतुलन बिघडले असून, याचा थेट परिणाम किमतींवर होत आहे.
प्रमुख बाजारपेठांमधील दरांचा आढावा; सर्वत्र किमतींमध्ये घट झाल्याचे दिसून येते. इंदूर बाजारात सरासरी किंमत ४१७७ रुपये प्रति क्विंटल, अमरावतीत ३९२८ रुपये, अकोल्यात ४०४८ रुपये, वाशिम येथे ४१२९ रुपये, तर लातूर बाजारात ४०९२ रुपये प्रति क्विंटल अशी स्थिती आहे. जानेवारी महिन्याच्या सुरुवातीला राज्यात सरासरी ४२०० रुपये प्रति क्विंटल मिळणारा दर महिन्याच्या शेवटी ४१०० रुपयांपर्यंत खाली आला आहे.
या दरातील घसरणीमागे अनेक कारणे; सर्वात महत्त्वाचे कारण म्हणजे जागतिक बाजारपेठेतील घडामोडी. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सोयाबीन तेल आणि कडधान्यांच्या किमतींमध्ये झालेली घट भारतीय बाजारपेठेवर प्रतिबिंबित होत आहे. याशिवाय, देशांतर्गत बाजारात मागणीपेक्षा पुरवठा अधिक असल्याने किमतींवर दबाव येत आहे. निर्यात धोरणांमधील अनिश्चितता हा देखील एक महत्त्वाचा घटक आहे. सध्याच्या निर्यात निर्बंधांमुळे आंतरराष्ट्रीय व्यापारावर मर्यादा येत असून, याचा परिणाम देशांतर्गत किमतींवर होत आहे.
महत्त्वाचा घटक; तेल उद्योगाकडून येणाऱ्या मागणीत झालेली घट हा देखील आहे. तेलगिरण्यांकडून सोयाबीनच्या खरेदीत घट झाल्याने शेतकऱ्यांना अपेक्षित दर मिळत नाहीत. शेअर बाजारातील वायदे बाजारातील (futures market) अस्थिरता देखील किमतींवर परिणाम करत आहे. गुंतवणूकदारांचा कल आणि बाजारातील अनिश्चितता यांचा एकत्रित परिणाम सोयाबीनच्या दरांवर होत आहे.
या परिस्थितीत शेतकऱ्यांनी काही महत्त्वाचे धोरणात्मक निर्णय; सध्याच्या कमी दरात तातडीने विक्री करण्याऐवजी दर वाढीची प्रतीक्षा करणे हा एक पर्याय असू शकतो. याशिवाय, शासनाकडे किमान आधारभूत किमतीवर (MSP) खरेदी करण्यासाठी खरेदी केंद्रे कार्यान्वित करण्याची मागणी करणे महत्त्वाचे आहे. शेतकरी संघटनांनी या संदर्भात एकत्रितपणे प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.
भविष्यातील दृष्टीने काही आशादायक संकेत देखील आहेत.उन्हाळ्याच्या शेवटी आणि खरीप हंगामाच्या मध्यावर तेल उद्योगाकडून मागणी वाढण्याची शक्यता आहे. या वाढत्या मागणीमुळे सोयाबीनच्या दरात सुधारणा होऊ शकते. तथापि, हे दर जागतिक स्तरावरील मागणी आणि भारतातील सरकारी धोरणांवर अवलंबून राहतील.
शेतकऱ्यांनी या काळात काही महत्त्वाचे मुद्दे; बाजारातील घडामोडींवर सातत्याने लक्ष ठेवून गरजेनुसार विक्रीचे निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे. निर्यात धोरणांमध्ये होणारे बदल आणि त्यांचा संभाव्य परिणाम समजून घेणे आवश्यक आहे. याशिवाय, स्थानिक बाजारपेठांमधील किमतींची तुलना करून योग्य बाजारपेठेत विक्री करण्याचा निर्णय घेणे फायदेशीर ठरू शकते.
शासन स्तरावरही काही महत्त्वाचे निर्णय घेणे गरजेचे आहे. किमान आधारभूत किमतीची प्रभावी अंमलबजावणी, निर्यात धोरणांमध्ये सुसूत्रता आणि शेतकऱ्यांना बाजारभावाची योग्य माहिती मिळण्यासाठी यंत्रणा उभारणे या गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत. याशिवाय, तेल उद्योगासोबत समन्वय साधून मागणी वाढवण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.
एकंदरीत, सध्याची सोयाबीन बाजारातील स्थिती जरी चिंताजनक असली, तरी योग्य नियोजन आणि धोरणात्मक निर्णयांद्वारे या परिस्थितीवर मात करणे शक्य आहे. शेतकऱ्यांनी तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन घेऊन आणि बाजारातील घडामोडींचा सखोल अभ्यास करून पुढील निर्णय घेणे हितावह ठरेल. शासन आणि शेतकरी यांच्यातील समन्वयातून या आव्हानांवर मात करता येईल आणि सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांना योग्य मोबदला मिळू शकेल.