Lakhpati Didi Yojana; भारतातील महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने केंद्र सरकारने टाकलेले एक महत्वपूर्ण पाऊल म्हणजे ‘लखपती दीदी योजना’. ग्रामीण भागातील महिलांना आर्थिक स्वावलंबी बनवण्याच्या उद्देशाने ही योजना सुरू करण्यात आली आहे. या योजनेमुळे महिलांना स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी आर्थिक पाठबळ मिळणार असून, त्यांच्या कौशल्य विकासासाठीही विशेष प्रशिक्षण दिले जाणार आहे.
लखपती दीदी योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट; देशातील महिलांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवणे आणि त्यांना स्वतःच्या पायावर उभे राहण्यास मदत करणे. या योजनेअंतर्गत महिलांना पाच लाख रुपयांपर्यंतचे व्याजमुक्त कर्ज उपलब्ध करून दिले जाते. हे कर्ज मिळवण्यासाठी महिलांना स्वयं सहायता गटाचा (एसएचजी) सदस्य असणे आवश्यक आहे. स्वयं सहायता गटांच्या माध्यमातून महिलांमध्ये बचतीची सवय लागते आणि त्यांना व्यवसाय व्यवस्थापनाचे कौशल्य प्राप्त होते.
या योजनेचा सर्वात महत्वाचा पैलू; महिलांना दिले जाणारे कौशल्य प्रशिक्षण. विविध व्यवसायांमध्ये यशस्वी होण्यासाठी आवश्यक असलेले तांत्रिक ज्ञान आणि व्यावसायिक कौशल्ये यांचे प्रशिक्षण मोफत दिले जाते. या प्रशिक्षणामुळे महिलांना आत्मविश्वास मिळतो आणि त्या स्वतःचा व्यवसाय यशस्वीरीत्या चालवू शकतात.
लखपती दीदी योजनेचा लाभ; पात्रता; ठरवून देण्यात आले आहेत. अर्जदार महिलेचे वय १८ ते ५० वर्षांदरम्यान असावे आणि तिचे कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न तीन लाख रुपयांपेक्षा कमी असावे. या निकषांमुळे खरोखर गरजू आणि आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल महिलांपर्यंत योजनेचा लाभ पोहोचतो. विशेष म्हणजे, अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती आणि इतर मागासवर्गीय महिलांना या योजनेत प्राधान्य दिले जाते.
योजनेत सहभागी होण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रांची; पूर्तता करणे महत्वाचे आहे. आधार कार्ड, पॅन कार्ड, उत्पन्नाचा दाखला, बँक पासबुक, पासपोर्ट साइज फोटो आणि मोबाइल नंबर ही मूलभूत कागदपत्रे आवश्यक आहेत. या कागदपत्रांची पूर्तता केल्यानंतर, महिलांनी स्थानिक स्वयं सहायता गट कार्यालयात जाऊन अर्ज करावा. तेथे त्यांना व्यवसाय संकल्पना सादर करावी लागते आणि त्यानंतर कर्ज आणि प्रशिक्षणासाठी निवड केली जाते.
लखपती दीदी योजनेचा एक महत्वाचा फायदा; व्याजमुक्त कर्ज. सामान्यतः बँकांकडून कर्ज घेताना महिलांना अनेक अडचणींना सामोरे जावे लागते आणि व्याजाचा बोजाही मोठा असतो. मात्र या योजनेत व्याजमुक्त कर्ज दिले जात असल्याने, महिलांना व्यवसाय सुरू करण्यासाठी आर्थिक ताण येत नाही. शिवाय, कर्जाची परतफेड करण्यासाठी पुरेसा वेळ दिला जातो, ज्यामुळे व्यवसाय स्थिर होण्यास मदत होते.
या योजनेचा सकारात्मक परिणाम आधीच दिसू लागला आहे. अनेक महिलांनी विविध क्षेत्रांत स्वतःचे व्यवसाय सुरू केले आहेत. उदाहरणार्थ, काही महिलांनी शिलाई केंद्र सुरू केले आहेत, तर काहींनी किराणा दुकाने उघडली आहेत. काही महिलांनी कृषी-आधारित व्यवसाय सुरू केले आहेत, तर काहींनी हस्तकला उत्पादनांचा व्यवसाय सुरू केला आहे. या सर्व महिलांचे जीवनमान सुधारले असून, त्यांच्या कुटुंबांनाही आर्थिक स्थैर्य मिळाले आहे.
लखपती दीदी योजना ही केवळ आर्थिक मदतीची योजना नाही, तर ती महिला सक्षमीकरणाचा एक महत्वपूर्ण माध्यम आहे. या योजनेमुळे महिलांना स्वतःच्या क्षमता ओळखण्यास आणि त्या विकसित करण्यास मदत होते. त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि त्या समाजात स्वतःचे स्थान निर्माण करू शकतात. शिवाय, या योजनेमुळे महिलांमध्ये नेतृत्व गुणांचा विकास होतो आणि त्या इतर महिलांसाठीही प्रेरणादायी ठरतात.
लखपती दीदी योजनेचे यश हे केवळ आर्थिक निकषांवर मोजता येणार नाही. या योजनेमुळे महिलांच्या सामाजिक स्थितीतही सकारात्मक बदल होत आहे. त्या आता कुटुंबातील महत्वपूर्ण निर्णयांमध्ये सहभागी होऊ शकतात आणि आपल्या मुलांच्या शिक्षणासाठी योगदान देऊ शकतात. त्यांचा आत्मसन्मान वाढला असून, त्या स्वतःच्या पायावर उभ्या राहू शकतात.
लखपती दीदी योजना ही महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने टाकलेले एक महत्वपूर्ण पाऊल आहे. या योजनेमुळे महिलांना स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्याची संधी मिळत आहे आणि त्या आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनत आहेत. कौशल्य प्रशिक्षण आणि व्याजमुक्त कर्जामुळे त्यांना व्यवसाय सुरू करण्यास मदत होत आहे. या योजनेमुळे महिलांचे सामाजिक आणि आर्थिक सक्षमीकरण होत असून, त्या समाजाच्या मुख्य प्रवाहात सहभागी होऊ शकत आहेत. अशा प्रकारे, लखपती दीदी योजना ही भारतातील महिला सक्षमीकरणाचा एक महत्वपूर्ण टप्पा ठरत आहे