Temperature Maharashtra; महाराष्ट्रात उन्हाळ्याचा जोर वाढू लागला आहे. फेब्रुवारी संपत नाही तोच राज्यातील अनेक भागात तापमानाने ३५ ते ३८ अंश सेल्सियसपर्यंत मजल मारली आहे. पारंपरिकरित्या उन्हाळा मार्च महिन्यापासून सुरू होतो असे मानले जात असले तरी यंदा आधीच उन्हाळ्याने दाखवण्यास सुरुवात केली आहे. या वाढत्या तापमानाचा दुष्परिणाम सांगली जिल्ह्यात दिसून आला असून, तीव्र उष्णतेमुळे एका परप्रांतीय आईस्क्रीम विक्रेत्याचा मृत्यू झाल्याची दुर्दैवी घटना हिराबाग कॉर्नर येथे घडली आहे.
ऋतुचक्राचा बदलता आलेख
मार्च महिन्यात उन्हाळ्याची चाहूल लागते, होळीच्या सणानंतर थंडी पूर्णपणे निघून जाते अन् उन्हाळा सुरू होतो, असे पूर्वीपासून मानले जात आले. परंतु अलीकडच्या काही वर्षांत हवामानात मोठे बदल दिसून येत आहेत. पावसाळ्यात पाऊस नक्षत्रानुसार पडतच नाही, थंडीच्या चार महिन्यांत थंडीचा प्रभाव फारसा जाणवत नाही आणि आता उन्हाळा नेहमीपेक्षा अगोदरच सुरू झाल्याचे दिसून येत आहे.
हवामान बदलाच्या परिणामांचे हे चिन्ह आहे. फेब्रुवारी महिन्यात सूर्य आग ओकताना दिसू लागला आहे. महाराष्ट्रातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये तापमानाने फेब्रुवारीतच ३५ अंश सेल्सियसचा आकडा ओलांडला आहे. विशेषत: सोलापूर आणि नागपूर जिल्ह्यांत तापमान ३८ अंश सेल्सियसपर्यंत पोहोचले आहे.
सांगलीत उष्माघाताचा पहिला बळी
सांगली जिल्ह्यात वाढत्या उन्हाळ्याची तीव्रता जाणवू लागली आहे. या रखरखत्या उन्हाच्या तडाख्यात हिराबाग कॉर्नर येथे एका परप्रांतीय व्यक्तीचा उष्माघाताने बळी गेला आहे. हिराबाग कॉर्नरमधील वॉटर हाऊसजवळ आईस्क्रीम गोळे विकणाऱ्या या व्यक्तीला तीव्र उन्हाचा त्रास झाला. त्यांना प्रथम भोवळ आली, त्यानंतर रक्ताच्या उलट्या होऊ लागल्या आणि अखेरीस त्यांचा मृत्यू झाला.
या व्यक्तीचे नाव रामपाल असून, ते परप्रांतीय गॅरेवार आईस्क्रीम विक्रेता होते. उन्हाळ्याच्या तीव्र उष्णतेमुळे त्यांना उष्माघात झाला अन् त्यांचा मृत्यू झाल्याची प्राथमिक माहिती समोर आली आहे. या घटनेनंतर स्थानिक पोलिसांनी तातडीने घटनास्थळी धाव घेतली. अधिक माहितीसाठी आणि मृत्यूचे नेमके कारण समजण्यासाठी त्यांचा मृतदेह सांगलीतील शासकीय रुग्णालयात शवविच्छेदनासाठी पाठवण्यात आला आहे.
आरोग्य विषयक चिंता वाढल्या
उन्हाळ्याचा ताप वाढू लागल्याने आरोग्य विषयक चिंता वाढू लागल्या आहेत. तापमानात होणाऱ्या वारंवार चढउतारांमुळे विविध आरोग्य समस्या उद्भवू लागल्या आहेत. संसर्गजन्य आजारांच्या प्रमाणात वाढ होत आहे. तापमानातील वाढीमुळे जलसंबंधित आजार, त्वचेचे आजार, उष्माघात, सूर्यघात यांसारख्या समस्या वाढू शकतात. तसेच पाण्याच्या कमतरतेचा प्रश्न देखील निर्माण होऊ शकतो.
हवामान विभागाने दिलेल्या माहितीनुसार, महाराष्ट्रातील विविध भागांमध्ये तापमानाचा पारा ३५ अंश सेल्सियसपर्यंत पोहोचला आहे. विशेषकरून सोलापूर आणि नागपूर या शहरांत तापमान ३८ अंशांपर्यंत पोहोचले आहे. या वाढत्या तापमानामुळे जनजीवन विस्कळीत होण्याची शक्यता वर्तविण्यात येत आहे.
तापमानात आणखी वाढ अपेक्षित
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, आगामी तीन ते चार दिवसांत महाराष्ट्रातील किमान व कमाल तापमानात २ ते ३ अंशांनी वाढ होण्याची शक्यता वर्तविण्यात आली आहे. याचा अर्थ तापमान आणखी वाढण्याची शक्यता आहे. यामुळे उष्माघाताचे प्रमाण वाढण्याची भीती आहे.
वाढत्या तापमानाचा सर्वाधिक फटका शेतीव्यवसायाला बसू शकतो. पिकांवर विपरित परिणाम होण्याची शक्यता आहे. तसेच पाणी टंचाईचा प्रश्न निर्माण होऊ शकतो. यामुळे पाण्याचे नियोजन करण्याची गरज आहे. अनेक जिल्ह्यांत टँकरद्वारे पाणीपुरवठा करावा लागू शकतो.
शाळांना ४५ दिवसांच्या उन्हाळी सुट्ट्या
राज्य शासनाने यंदा उन्हाळ्याच्या सुट्ट्यांचे निश्चितीकरण केले असून, शाळांना ४५ दिवसांच्या उन्हाळी सुट्ट्या जाहीर करण्यात आल्या आहेत. वाढत्या तापमानामुळे विद्यार्थ्यांना उन्हाच्या तीव्रतेचा त्रास होऊ नये यासाठी शासनाने हा निर्णय घेतला आहे.
उन्हाळ्यात विद्यार्थ्यांना उन्हाची दाहकता सहन करावी लागू नये म्हणून शासनाकडून दरवर्षी उन्हाळ्याच्या सुट्ट्या देण्यात येतात. यंदा या सुट्ट्यांचे प्रमाण वाढवून ४५ दिवस करण्यात आले आहे. या कालावधीत शाळा पूर्णपणे बंद राहणार आहेत.
उष्माघातापासून सावधगिरी
वाढत्या तापमानामुळे उष्माघाताचा धोका वाढू लागला आहे. सांगली जिल्ह्यात झालेली घटना हा याचा पुरावा आहे. येत्या दिवसांत तापमानात आणखी वाढ होण्याची शक्यता लक्षात घेता, नागरिकांनी उष्माघातापासून बचावासाठी विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. सर्वसामान्य जनतेने काही सावधगिरी बाळगणे महत्वाचे आहे:
- दुपारच्या वेळी बाहेर जाणे टाळावे: दुपारी १२ ते ४ या कालावधीत सूर्याची तीव्रता सर्वाधिक असते. या वेळेत शक्यतो बाहेर जाणे टाळावे.
- भरपूर पाणी प्यावे: शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कायम राखण्यासाठी भरपूर पाणी प्यावे. सतत थकवा जाणवत असल्यास, चक्कर येत असल्यास तात्काळ पाणी प्यावे.
- उघड्यावर काम करताना सावधगिरी बाळगावी: उघड्यावर काम करणाऱ्या कामगारांनी, शेतकऱ्यांनी, बांधकाम मजुरांनी विशेष काळजी घ्यावी. डोक्याला टोपी, पगडी किंवा छत्रीचा वापर करावा.
- सावलीत विश्रांती घ्यावी: उघड्यावर काम करताना वेळोवेळी सावलीत विश्रांती घ्यावी. शरीराला पुरेसा आराम द्यावा.
- हलके आणि सैल कपडे घालावेत: उन्हाळ्यात सुती आणि हलक्या रंगाचे कपडे घालावेत, जेणेकरून शरीराची उष्णता कमी होण्यास मदत होईल.
- घरात पंखे आणि वातानुकूलित यंत्रणेचा वापर करावा: घरातील तापमान नियंत्रित ठेवण्यासाठी पंखे, कूलर किंवा वातानुकूलित यंत्रणेचा वापर करावा.
- फळे आणि भाज्यांचे सेवन वाढवावे: उन्हाळ्यात फळे आणि भाज्यांचे सेवन वाढवावे. विशेषतः पाणीदार फळे जसे की कलिंगड, टरबूज, काकडी, पेरू, संत्री इत्यादींचे सेवन करावे.
- तांदूळ पाणी, लिंबू सरबत, आंबा पन्हा, ताक यांचे सेवन करावे: उन्हाळ्यात शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कायम राखण्यासाठी तांदूळ पाणी, लिंबू सरबत, आंबा पन्हा, ताक यांचे सेवन करावे.
शासकीय उपाययोजना
वाढत्या तापमानाच्या पार्श्वभूमीवर, शासनाने विविध उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. विशेषतः शहरी भागात झाडे लावण्याचे प्रमाण वाढविणे, पाणी साठवण्यासाठी योग्य उपाययोजना करणे, पाणी वाचविण्याचे उपाय राबविणे, जलसंधारणाचे कार्यक्रम राबविणे, जनजागृती करणे इत्यादी उपाय महत्त्वाचे आहेत.
राज्य आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणाने उष्माघाताबाबत विशेष सूचना जारी केल्या आहेत. जिल्हाधिकारी कार्यालयाने सर्व आरोग्य यंत्रणा सज्ज ठेवण्याचे निर्देश दिले आहेत. उष्माघातग्रस्त रुग्णांवर तातडीने उपचार करण्यासाठी रुग्णालयांमध्ये विशेष कक्ष स्थापन करण्यात आले आहेत.
एकूणच, यंदाचा उन्हाळा आधीच सुरू झाला असून तापमानाची तीव्रता वाढत चालली आहे. महाराष्ट्रातील अनेक जिल्ह्यांत तापमानाने ३५ ते ३८ अंश सेल्सियसची नोंद झाली आहे. सांगली जिल्ह्यात झालेली उष्माघाताची घटना लक्षात घेता, येत्या दिवसांत सर्वांनीच उष्माघातापासून बचावासाठी विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. उन्हाळ्यात योग्य काळजी घेतल्यास उष्माघातासारख्या समस्या टाळता येतील. हवामान बदलाच्या प्रभावामुळे उन्हाळ्याच्या तीव्रतेत वाढ होत असल्याने, त्याला सामोरे जाण्यासाठी आपणा सर्वांनीच सज्ज राहणे गरजेचे आहे.
