Pune Swargate News; पुण्यातील स्वारगेट बस आगारात घडलेल्या अत्याचाराच्या घटनेने संपूर्ण महाराष्ट्रात खळबळ उडाली आहे. या दुर्दैवी घटनेनंतर महाराष्ट्र राज्य परिवहन (एसटी) महामंडळाने प्रवासी सुरक्षेच्या नावाखाली गणवेश सक्तीचा निर्णय घेतला आहे. प्रशासनाने दिलेल्या नव्या आदेशांमुळे कर्मचारी संघटना आणि प्रशासन यांच्यात नव्याने तणाव निर्माण झाला आहे. प्रवासी सुरक्षा आणि महामंडळाची प्रतिमा सुधारण्यासाठी उचललेल्या या पावलांची सखोल चिकित्सा करण्याची गरज आज निर्माण झाली आहे.
स्वारगेट प्रकरणाची पार्श्वभूमी
पुण्यातील स्वारगेट बस आगारात उभ्या असलेल्या एसटीत एका २६ वर्षीय तरुणीवर अत्याचार करण्यात आल्याची धक्कादायक घटना नुकतीच उघडकीस आली. या प्रकरणात दत्ता गाडे या आरोपीला पोलिसांनी अटक केली आहे. सार्वजनिक ठिकाणी, विशेषत: बस स्थानकासारख्या गर्दीच्या ठिकाणी अशी घटना घडल्याने एसटी महामंडळ जनतेच्या निशाण्यावर आले आहे.
महाराष्ट्र राज्य परिवहन (एसटी) हे राज्यातील सर्वसामान्य जनतेचे महत्त्वाचे वाहतूक साधन आहे. दररोज लाखो प्रवासी एसटीच्या माध्यमातून प्रवास करतात. अशा ठिकाणी सुरक्षा व्यवस्था कमकुवत असल्याचे या घटनेमुळे स्पष्ट झाले आहे. पुण्यासारख्या मोठ्या शहरातील एसटी स्थानकात अशी घटना घडणे हे प्रशासनाच्या दुर्लक्षाचे द्योतक मानले जात आहे.
एसटी महामंडळाचा गणवेश सक्तीचा निर्णय
स्वारगेट शिवशाही प्रकरणानंतर एसटी महामंडळाने जनमानसात प्रतिमा मलीन होणे आणि प्रवासी सुरक्षेचे कारण देत गणवेश सक्तीचे आदेश जारी केले आहेत. या आदेशानुसार, चालक-वाहकांनी कर्तव्यावर असताना मोटार वाहन कायद्यातील तरतुदीनुसार निश्चित केलेला गणवेश परिधान करूनच कामगिरी करणे अनिवार्य करण्यात आले आहे.
एसटी मुख्यालय असलेल्या महाराष्ट्र वाहतूक भवनमधून जारी करण्यात आलेल्या आदेशात म्हटले आहे की, सद्यस्थितीत खाकी गणवेशाशिवाय अन्य गणवेशात चालक-वाहक कर्तव्यावर असल्याचे दिसून येत आहे. यामुळे महामंडळाची जनमानसात प्रतिमा खराब होते आणि प्रवाशांच्या मनात सुरक्षेबाबत शंका निर्माण होते. प्रशासनाने या आदेशात विशेष करून खाकी रंगाचे लोगो एम्ब्रॉयडरी केलेले टी-शर्ट गणवेश म्हणून परिधान करण्यास पूर्ण बंदी घालण्याचा निर्णय घेतला आहे.
परिवहन विभागाचे स्पष्टीकरण
वाहतूक विभागाने गणवेश सक्तीचा निर्णय घेण्यामागील भूमिका स्पष्ट केली आहे. त्यांच्या मते, अनियमित गणवेशामुळे प्रवाशांना कर्मचाऱ्यांची ओळख पटण्यास अडचणी येतात. विशेषत: बाहेरून येणाऱ्या प्रवाशांना कोण एसटी कर्मचारी आहे आणि कोण नाही हे ओळखणे कठीण होते. यामुळे गैरप्रकार घडण्याची शक्यता वाढते.
शिवाय, सर्व कर्मचाऱ्यांनी एकसमान गणवेश वापरल्यास महामंडळाची एक सकारात्मक प्रतिमा निर्माण होते. गणवेशाची अंमलबजावणी करण्यासाठी मार्ग तपासणी पथक, सुरक्षा व दक्षता शाखेतील तपासणीस आणि आगारभेटीवेळी सर्व संबंधितांकडून गणवेश नियमांचे पालन होत असल्याची तपासणी करण्याचे आदेश देण्यात आले आहेत. नियम भंग करणाऱ्यांवर त्वरित कारवाई करण्याचेही निर्देश देण्यात आले आहेत.
कर्मचारी संघटनांची प्रतिक्रिया
एसटी प्रशासनाच्या या निर्णयावर कर्मचारी संघटनांनी तीव्र नाराजी व्यक्त केली आहे. त्यांच्या मते, एखादी माणुसकीला काळिमा फासणारी घटना घडल्यानंतर एसटी प्रशासनाला जाग येते आणि चालक-वाहक व इतर गणवेशधारी कर्मचाऱ्यांवर जाचक आदेश लादले जातात.
कर्मचारी संघटनांनी “गणवेशाचे कापड दिले, मात्र शिलाई मिळाली नाही” अशी टीका प्रशासनावर केली आहे. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, एसटी प्रशासनाने गणवेश सक्तीचा निर्णय घेतला असला तरी त्यांना गणवेशासाठी पुरेसे कापड मिळाले नाही किंवा शिलाईची व्यवस्था करण्यात आली नाही. अशा परिस्थितीत गणवेश सक्ती करणे हे कर्मचारी विरोधी पाऊल असल्याचे त्यांचे म्हणणे आहे.
सुरक्षा व्यवस्थेतील त्रुटी
गणवेश बदलण्यापेक्षा एसटी स्थानकांवरील सुरक्षा व्यवस्था सुधारणे अधिक महत्त्वाचे आहे, असे अनेक तज्ज्ञांचे मत आहे. एसटी स्थानकांवर सीसीटीव्ही कॅमेरे, पोलिस कर्मचाऱ्यांची उपस्थिती, महिला सुरक्षा पथके यांसारख्या उपाययोजना अपुऱ्या असल्याचे या प्रकरणावरून स्पष्ट झाले आहे.
विशेषत: रात्रीच्या वेळी बस स्थानकांवरील सुरक्षा व्यवस्था अत्यंत कमकुवत असते. अनेक ठिकाणी पुरेसा प्रकाश नसतो, सुरक्षा रक्षकांची संख्या कमी असते आणि सीसीटीव्ही कॅमेरे नादुरुस्त असतात. अशा परिस्थितीत केवळ कर्मचाऱ्यांचा गणवेश बदलून समस्या सुटणार नाही.
प्रवाशांची प्रतिक्रिया
नित्य एसटीने प्रवास करणाऱ्या प्रवाशांनी मात्र गणवेश सक्तीच्या निर्णयाचे स्वागत केले आहे. त्यांच्या मते, गणवेशामुळे एसटी कर्मचाऱ्यांना ओळखणे सोपे होते. बसमध्ये किंवा बस स्थानकावर काही अडचण आल्यास कोणाकडे जायचे हे माहित असते.
परंतु अनेक प्रवाशांनी गणवेशाबरोबरच एसटी कर्मचाऱ्यांच्या वर्तनातही सुधारणा करण्याची मागणी केली आहे. प्रवाशांशी अयोग्य वर्तन करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांवर कारवाई व्हावी अशी अपेक्षा त्यांनी व्यक्त केली आहे.
परिणामकारक उपाययोजनांची गरज
स्वारगेट प्रकरणासारख्या गंभीर घटनांना आळा घालण्यासाठी केवळ गणवेश सक्ती पुरेशी नाही. याबरोबरच खालील उपाययोजना करणे गरजेचे आहे:
१. एसटी स्थानकांवर २४ तास सक्रिय असलेली सीसीटीव्ही यंत्रणा उभारणे. २. महिला प्रवाशांच्या सुरक्षेसाठी विशेष पथकांची नियुक्ती करणे. ३. प्रत्येक बस स्थानकावर तक्रार निवारण कक्ष स्थापन करणे. ४. कर्मचाऱ्यांना नियमित प्रशिक्षण देणे. ५. प्रवाशांसाठी मोबाइल अॅप विकसित करणे, ज्यामुळे ते तातडीने मदत मागू शकतील. ६. रात्रीच्या वेळी विशेष सुरक्षा व्यवस्था करणे. ७. बस स्थानकांवरील प्रकाश व्यवस्था सुधारणे.
पुण्यातील स्वारगेट प्रकरणातून महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळाने धडा घेतला आहे. परंतु प्रवासी सुरक्षेच्या नावाखाली केवळ गणवेश सक्तीचा निर्णय घेणे हे समस्येवरील तात्पुरते उत्तर आहे. अशा घटना भविष्यात घडू नयेत यासाठी एसटी प्रशासनाने अधिक सखोल आणि परिणामकारक उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.
एसटी ही राज्यातील सर्वसामान्य माणसाची वाहतूक व्यवस्था आहे. तिचा लौकिक जपणे हे प्रशासनाचे कर्तव्य आहे. त्यासाठी केवळ गणवेश नव्हे तर संपूर्ण व्यवस्थेत सुधारणा करण्याची गरज आहे. प्रवाशांच्या सुरक्षितेबरोबरच कर्मचाऱ्यांच्या समस्याही समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. त्यांना योग्य प्रशिक्षण, पुरेशा सुविधा आणि सन्मानाची वागणूक मिळाल्यास एसटीचा दर्जा आपोआप सुधारेल.
स्वारगेट प्रकरणामुळे एसटी प्रशासनाला जाग आली आहे. मात्र ही जाग तात्पुरती नसावी. प्रवासी सुरक्षा आणि एसटीचा दर्जा सुधारण्यासाठी दीर्घकालीन उपाययोजनांची अंमलबजावणी करण्याची गरज आहे. केवळ गणवेश सक्ती करून एसटीची प्रतिमा सुधारणार नाही, तर त्यासाठी सर्वांगीण प्रयत्न करावे लागतील. प्रशासन आणि कर्मचारी यांनी एकत्र येऊन प्रवाशांच्या सोयीसाठी काम केल्यास एसटीचा सुवर्णकाळ पुन्हा येऊ शकतो.
