UPSC Exam यूपीएससी (UPSC) ही भारतातील सर्वोच्च नागरी सेवा परीक्षा असून, दरवर्षी हजारो तरुण-तरुणी या परीक्षेद्वारे आपले करिअर घडविण्याचा प्रयत्न करतात. २०२५ मध्ये होणाऱ्या या परीक्षेसाठी आवश्यक असलेली सर्व माहिती आणि तयारीची रणनीती समजून घेऊयात.
परीक्षेचे स्वरूप आणि वेळापत्रक: यूपीएससीने जाहीर केलेल्या वेळापत्रकानुसार, १२ जानेवारी २०२५ रोजी अधिकृत अधिसूचना (Notification) प्रसिद्ध होणार असून, पूर्व परीक्षा २५ मे २०२५ रोजी घेण्यात येणार आहे. ही परीक्षा तीन टप्प्यांमध्ये घेतली जाते – पूर्व परीक्षा, मुख्य परीक्षा आणि मुलाखत. या परीक्षेद्वारे IAS, IPS, IFS, IRS यांसह एकूण २१ विविध सेवांमध्ये अधिकाऱ्यांची नियुक्ती केली जाते.
पात्रता : १. नागरिकत्व: IAS, IPS आणि IFS या प्रमुख सेवांसाठी भारतीय नागरिकत्व अनिवार्य आहे. काही विशिष्ट सेवांसाठी नेपाळ आणि भूतानचे नागरिकही अर्ज करू शकतात. २. शैक्षणिक पात्रता: किमान पदवी उत्तीर्ण असणे आवश्यक आहे. पदवीच्या अंतिम वर्षातील विद्यार्थीही अर्ज करू शकतात, परंतु मुख्य परीक्षेपूर्वी पदवी उत्तीर्ण झाल्याचा पुरावा सादर करणे बंधनकारक आहे.
परीक्षेचे विस्तृत स्वरूप: १. पूर्व परीक्षा:
- सामान्य अभ्यास (General Studies) आणि नागरी सेवा अभिक्षमता चाचणी (CSAT) हे दोन बहुपर्यायी प्रश्नांचे पेपर असतात.
- CSAT हा पात्रता पेपर असून, त्यात २०० पैकी किमान ६६ गुण मिळवणे आवश्यक आहे.
- गुणवत्ता यादीसाठी केवळ सामान्य अभ्यास पेपरचे गुण विचारात घेतले जातात.
- ही परीक्षा भारतीय वनसेवेसाठीही (IFoS) समान आहे.
२. मुख्य परीक्षा:
- वर्णनात्मक स्वरूपाची ही परीक्षा एकूण ९ पेपर्सची असते.
- दोन भाषा विषयक पेपर पात्रतेसाठी असतात.
- उर्वरित ७ पेपर गुणवत्ता यादीसाठी विचारात घेतले जातात.
- परीक्षेचे माध्यम इंग्रजी किंवा भारतीय संविधानाच्या ८व्या परिशिष्टातील कोणतीही भाषा असू शकते.
- महाराष्ट्रातील विद्यार्थी मराठी माध्यमातून परीक्षा देऊ शकतात.
३. मुलाखत:
- २७५ गुणांची व्यक्तिमत्त्व चाचणी
- उमेदवाराच्या एकूण व्यक्तिमत्त्वाचे मूल्यांकन केले जाते
- ज्ञानाची चाचणी पूर्व आणि मुख्य परीक्षेत झालेली असते
अंतिम निवड:
- मुख्य परीक्षेचे १७५० गुण आणि मुलाखतीचे २७५ गुण अशा एकूण २०२५ गुणांवर अंतिम निवड अवलंबून असते.
- दरवर्षी साधारणपणे ८०० ते १००० पदांसाठी भरती केली जाते.
परीक्षा केंद्रे:
- २०२४ मध्ये देशभरात ८० पूर्व परीक्षा केंद्रे आणि २४ मुख्य परीक्षा केंद्रे होती.
- महाराष्ट्रात पूर्व परीक्षेसाठी ७ केंद्रे आहेत: मुंबई, नवी मुंबई, ठाणे, पुणे, नागपूर, छत्रपती संभाजीनगर आणि नाशिक
- मुख्य परीक्षेसाठी महाराष्ट्रात केवळ मुंबई हे एकच केंद्र आहे.
विशेष नोंद: २०२५ पासून हाच अभ्यासक्रम महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाच्या (MPSC) राज्यसेवा परीक्षेसाठी देखील लागू होणार आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना एकाच वेळी केंद्रीय आणि राज्य सेवांमध्ये करिअर घडविण्याची दुहेरी संधी उपलब्ध होणार आहे.
या परीक्षेची तयारी करताना विद्यार्थ्यांनी नियोजनबद्ध पद्धतीने अभ्यास करणे महत्त्वाचे आहे. पूर्व परीक्षेपासून मुलाखतीपर्यंत प्रत्येक टप्प्यावर लक्ष केंद्रित करून, योग्य मार्गदर्शन घेऊन आणि सातत्यपूर्ण सराव करून यश मिळवता येते. विशेषतः महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांसाठी मराठी माध्यमातून परीक्षा देण्याची सुविधा उपलब्ध असल्याने, त्यांनी या संधीचा पुरेपूर फायदा घ्यावा.