Ladki Bahin Yojana; महाराष्ट्र राज्य सरकारने महिलांच्या कल्याणासाठी सुरू केलेली मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना सध्या चर्चेत आहे. या योजनेचा उद्देश राज्यातील महिलांना आर्थिक सक्षम करणे आणि त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा घडवून आणणे हा आहे. मात्र, अलीकडेच या योजनेत काही ठिकाणी झालेल्या गैरप्रकारांमुळे योजनेच्या अंमलबजावणीवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे.
योजनेची पार्श्वभूमी आणि अंमलबजावणी: महाराष्ट्र सरकारने या योजनेंतर्गत लाभार्थ्यांना टप्प्याटप्प्याने आर्थिक मदत देण्याचे नियोजन केले आहे. आतापर्यंत दोन हप्त्यांची रक्कम महिलांच्या खात्यात जमा करण्यात आली असून, तिसऱ्या हप्त्याचे वितरण सुरू झाले आहे. पहिल्या दोन हप्त्यांची रक्कम अनुक्रमे 17 ऑगस्ट आणि 31 ऑगस्टला वितरित करण्यात आली. ज्या लाभार्थ्यांना तांत्रिक अडचणींमुळे आधीच्या हप्त्यांचा लाभ मिळाला नव्हता, त्यांना आता तिन्ही हप्ते एकत्रित देण्यात येत आहेत.
गैरप्रकारांचे स्वरूप: या योजनेत समोर आलेले गैरप्रकार धक्कादायक आहेत. नांदेड जिल्ह्यातील हदगाव तालुक्यातील मनाठा येथे एका सीएससी केंद्र चालकाने केलेला घोटाळा प्रकाश झाला आहे. सचिन मल्टीसर्विसेस या नावाने सुविधा केंद्र चालवणाऱ्या सचिन थोरात या व्यक्तीने रोजगार हमी योजनेची कागदपत्रे वापरून लाडकी बहीण योजनेचे अर्ज भरले. त्यात महिलांची नावे आणि पुरुषांचे आधार क्रमांक वापरून गैरप्रकार केला गेला. लाभार्थ्यांच्या खात्यात रक्कम जमा झाल्यानंतर ती स्वतःसाठी काढून घेतल्याचे उघड झाले आहे.
इतर भागातील गैरप्रकार: या योजनेतील गैरप्रकार केवळ नांदेड जिल्ह्यापुरताच मर्यादित नाही. नवी मुंबईमध्ये एका व्यक्तीने आपल्या पत्नीचे फोटो वापरून तब्बल 30 बनावट अर्ज दाखल केले. राज्यातील विविध जिल्ह्यांमध्ये पुरुषांनीही या योजनेचा लाभ घेण्याचा प्रयत्न केल्याचे समोर आले आहे. हे सर्व प्रकार योजनेच्या मूळ उद्देशाला हरताळ फासणारे आहेत.
शासनाची कारवाई: या गंभीर गैरप्रकारांची दखल घेत महिला व बाल विकास मंत्री अदिती तटकरे यांनी कडक कारवाईचे आदेश दिले आहेत. गैरमार्गाने लाभ घेणाऱ्या 16 पुरुषांची आणि या प्रकरणात तांत्रिक सहाय्य करणाऱ्या व्यक्तीची एकूण 18 बँक खाती गोठवण्यात आली आहेत. मंत्री तटकरे यांनी स्पष्ट केले की, यापुढेही अशा प्रकारचे गैरव्यवहार करणाऱ्या व्यक्तींवर कठोर कारवाई केली जाईल.
योजनेसमोरील आव्हाने: या घटनांमधून योजनेच्या अंमलबजावणीतील काही महत्त्वाची आव्हाने समोर आली आहेत:
- अर्ज प्रक्रियेतील सुरक्षा उपाययोजनांची कमतरता
- सीएससी केंद्रांवरील नियंत्रणाचा अभाव
- लाभार्थ्यांची पडताळणी प्रक्रिया अधिक कडक करण्याची गरज
- डिजिटल फसवणुकीपासून संरक्षण
भविष्यातील उपाययोजना: या गैरप्रकारांना आळा घालण्यासाठी काही महत्त्वाच्या उपाययोजनांची गरज आहे:
- अर्ज प्रक्रियेत बायोमेट्रिक पडताळणीचा समावेश
- सीएससी केंद्रांवर कडक देखरेख
- नियमित लेखापरीक्षण आणि तपासणी
- तक्रार निवारण यंत्रणेची स्थापना
- लाभार्थ्यांसाठी जागृती कार्यक्रम
मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना ही महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी महत्त्वाची पाऊल आहे. मात्र, योजनेतील गैरप्रकारांमुळे तिच्या यशस्वी अंमलबजावणीसमोर मोठे आव्हान उभे राहिले आहे. शासनाने घेतलेली कडक भूमिका स्वागतार्ह असली तरी, अशा गैरप्रकारांना पूर्णपणे आळा घालण्यासाठी अधिक सक्षम यंत्रणा उभारणे गरजेचे आहे. योजनेचा खरा लाभ गरजू महिलांपर्यंत पोहोचावा यासाठी सर्व स्तरांवर जागरूकता आणि कार्यक्षम अंमलबजावणी आवश्यक आहे.
या योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सरकार, प्रशासन आणि नागरिक यांच्यात समन्वय असणे महत्त्वाचे आहे. गैरप्रकारांना आळा घालून योजनेचा लाभ खऱ्या गरजूंपर्यंत पोहोचवणे हे सामूहिक जबाबदारीचे काम आहे. यातून महिला सक्षमीकरणाचे उद्दिष्ट साध्य होऊ शकेल आणि महाराष्ट्राच्या विकासात महिलांचा सहभाग वाढेल.
