Aadhar Card being; आजच्या आधुनिक भारतात आधार कार्ड हे एक अत्यंत महत्त्वाचे ओळखपत्र बनले आहे. प्रत्येक नागरिकाला दैनंदिन जीवनातील विविध सेवा आणि सुविधांसाठी या 12 अंकी विशिष्ट क्रमांकाची आवश्यकता भासते. मग ते बँक खाते उघडणे असो, मोबाईल सिम कार्ड घेणे असो किंवा सरकारी योजनांचा लाभ घेणे असो – आधार कार्ड हे अनिवार्य झाले आहे. परंतु या महत्त्वपूर्ण दस्तऐवजाच्या वाढत्या वापरासोबतच त्याच्या गैरवापराचे धोकेही वाढले आहेत.
गेल्या काही वर्षांत आधार कार्डाच्या माध्यमातून झालेल्या बँक फसवणुकींच्या अनेक घटना समोर आल्या आहेत. अशा परिस्थितीत प्रत्येक नागरिकाने आपल्या आधार कार्डाच्या सुरक्षिततेबाबत सजग राहणे अत्यंत गरजेचे आहे. याच कारणासाठी भारतीय विशिष्ट ओळख प्राधिकरण (UIDAI) ने नागरिकांना त्यांच्या आधार कार्डाची सुरक्षा राखण्यासाठी विविध ऑनलाइन साधने आणि सेवा उपलब्ध करून दिल्या आहेत.
आधार कार्डाची सुरक्षितता तपासण्यासाठी आणि त्यावर देखरेख ठेवण्यासाठी UIDAI ने विकसित केलेल्या myAadhaar पोर्टलचा वापर करणे हा सर्वात प्रभावी मार्ग आहे. या पोर्टलवर प्रवेश करण्यासाठी नागरिकांना त्यांचा आधार क्रमांक आणि कॅप्चा कोड टाकावा लागतो. त्यानंतर OTP-आधारित लॉगिन प्रक्रियेद्वारे ते आपल्या खात्यात प्रवेश करू शकतात. नोंदणीकृत मोबाईल क्रमांकावर प्राप्त झालेला OTP टाकल्यानंतर पोर्टलमध्ये प्रवेश मिळतो.
पोर्टलमधील सर्वात महत्त्वाची सुविधा म्हणजे Authentication History सेक्शन. या विभागात नागरिक आपल्या आधार कार्डाचा वापर कधी आणि कुठे झाला याची संपूर्ण माहिती पाहू शकतात. या इतिहासाचे नियमित परीक्षण करणे महत्त्वाचे आहे, कारण यामुळे कोणत्याही संशयास्पद क्रियाकलापांचा शोध लवकर घेता येतो. जर एखाद्याला अशा संशयास्पद हालचाली आढळल्यास, त्याने तात्काळ UIDAI कडे तक्रार नोंदवणे आवश्यक आहे.
UIDAI ने तक्रार नोंदवण्यासाठी अनेक मार्ग उपलब्ध करून दिले आहेत. नागरिक त्यांच्या अधिकृत वेबसाइटवर ऑनलाइन तक्रार नोंदवू शकतात. त्याचबरोबर टोल-फ्री हेल्पलाइन क्रमांक 1947 वर संपर्क साधून किंवा [email protected] या ईमेल पत्त्यावर तक्रार पाठवू शकतात. या सर्व माध्यमांद्वारे नोंदवलेल्या तक्रारींवर UIDAI कडून त्वरित कारवाई केली जाते.
आधार कार्डाच्या सुरक्षिततेसाठी UIDAI ने एक अत्यंत महत्त्वाची सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे – बायोमेट्रिक डेटा लॉक. ही सुविधा वापरून नागरिक आपला बायोमेट्रिक डेटा इतरांपासून सुरक्षित ठेवू शकतात. बायोमेट्रिक डेटा लॉक करण्यासाठी UIDAI च्या अधिकृत वेबसाइटवरील Lock/Unlock Aadhaar विभागात जावे लागते. येथे दिलेल्या सूचना आणि मार्गदर्शक तत्त्वांचे काळजीपूर्वक वाचन करणे महत्त्वाचे आहे.
बायोमेट्रिक डेटा लॉक करण्यासाठी नागरिकांना त्यांचा व्हर्च्युअल आयडी (VID), नाव, पिन कोड आणि कॅप्चा कोड टाकावा लागतो. त्यानंतर नोंदणीकृत मोबाईल क्रमांकावर प्राप्त होणारा OTP एंटर करून प्रक्रिया पूर्ण करता येते. एकदा बायोमेट्रिक डेटा लॉक केल्यानंतर, तो केवळ धारकाच्या परवानगीनेच अनलॉक केला जाऊ शकतो. ही सुविधा आधार धारकाला त्याच्या बायोमेट्रिक माहितीवर संपूर्ण नियंत्रण देते.
आधार कार्डाच्या सुरक्षिततेसाठी काही महत्त्वाच्या सवयी विकसित करणे गरजेचे आहे. नियमितपणे आधार अॅक्टिव्हिटी तपासणे, संशयास्पद क्रियाकलाप आढळल्यास त्वरित कारवाई करणे, बायोमेट्रिक लॉक सुविधेचा वापर करणे आणि अनोळखी ठिकाणी आधार कार्डाचा वापर टाळणे या गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत.
ऑनलाइन व्यवहारांमध्ये आधार क्रमांक शेअर करताना अतिरिक्त सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे. फक्त अधिकृत आणि विश्वसनीय वेबसाइट्स किंवा अॅप्लिकेशन्सवरच आधार तपशील शेअर करावेत. कोणत्याही अनोळखी व्यक्ती किंवा संस्थेला आधार क्रमांक देणे टाळावे. सोशल मीडियावर किंवा सार्वजनिक मंचांवर आधार कार्डाचे फोटो किंवा तपशील कधीही शेअर करू नयेत.
थोडक्यात, आधार कार्ड हे केवळ एक ओळखपत्र नसून आपल्या डिजिटल ओळखीचा महत्त्वाचा भाग आहे. त्याच्या सुरक्षिततेकडे दुर्लक्ष केल्यास गंभीर आर्थिक आणि सामाजिक परिणाम भोगावे लागू शकतात. UIDAI ने उपलब्ध करून दिलेल्या सुरक्षा साधनांचा योग्य वापर करून आणि सतर्क राहून आपण आपल्या आधार कार्डाची सुरक्षा निश्चितपणे वाढवू शकतो. हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की डिजिटल सुरक्षितता ही सतत चालणारी प्रक्रिया आहे आणि त्यासाठी सातत्यपूर्ण जागरूकता आणि सक्रिय सहभाग आवश्यक आहे.