Banking Update; भारतातील आर्थिक क्षेत्र सतत विकसित होत आहे आणि त्यानुसार बँकिंग नियमांमध्येही बदल होत असतात. अलीकडेच भारतातील तीन प्रमुख सार्वजनिक क्षेत्रातील बँकांनी – स्टेट बँक ऑफ इंडिया (SBI), पंजाब नॅशनल बँक (PNB) आणि बँक ऑफ बडोदा (BoB) – त्यांच्या नियमांमध्ये आणि सेवांमध्ये महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत. या बदलांचा थेट परिणाम त्या बँकांच्या कोट्यवधी ग्राहकांवर होणार आहे. या लेखात आपण या बदलांचा सविस्तर आढावा घेणार आहोत आणि ग्राहकांना त्यांचे आर्थिक व्यवहार सुरळीत ठेवण्यासाठी काय करावे याबद्दल मार्गदर्शन करणार आहोत.
स्टेट बँक ऑफ इंडियाचे (SBI) नवीन नियम
IMPS व्यवहार मर्यादेत वाढ
SBI ने आपल्या ग्राहकांसाठी तात्काळ पेमेंट सेवा (IMPS) ची मर्यादा ₹2 लाख वरून ₹5 लाखांपर्यंत वाढवली आहे. हा बदल विशेषतः मोठ्या रकमेचे ऑनलाइन ट्रान्सफर करू इच्छिणाऱ्या व्यावसायिक ग्राहकांसाठी अत्यंत फायदेशीर ठरणार आहे. व्यवसायाचे व्यवहार आता अधिक सुलभपणे होऊ शकतील, आणि वेळेची बचत होईल.
महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, ऑनलाइन माध्यमातून केलेल्या IMPS व्यवहारांसाठी SBI कोणतेही शुल्क आकारणार नाही. मात्र, जर ग्राहक बँक शाखेतून IMPS व्यवहार करत असतील, तर त्यांना ₹20 अधिक GST इतके शुल्क द्यावे लागेल. हा निर्णय ग्राहकांना डिजिटल बँकिंगकडे वळवण्याच्या उद्देशाने घेण्यात आला आहे, ज्यामुळे बँक शाखांवरील ताण कमी होऊन सेवेची गुणवत्ता सुधारेल.
किमान शिल्लक रकमेच्या मर्यादेत वाढ
SBI ने आपल्या खातेधारकांसाठी किमान शिल्लक रकमेची मर्यादाही वाढवली आहे. ग्रामीण भागातील ग्राहकांसाठी किमान शिल्लक रक्कम आता ₹500 वरून ₹1,000 करण्यात आली आहे, तर शहरी भागातील ग्राहकांसाठी ही मर्यादा ₹3,000 वरून ₹5,000 पर्यंत वाढवण्यात आली आहे.
हा निर्णय बँकेच्या भांडवल आधारावर सकारात्मक परिणाम करेल, परंतु ज्या ग्राहकांना त्यांच्या खात्यात अधिक शिल्लक रक्कम ठेवणे अवघड आहे, त्यांच्यासाठी हे आव्हानात्मक ठरू शकते. जर ग्राहक किमान शिल्लक रक्कम राखण्यास अयशस्वी ठरले, तर त्यांना दंड भरावा लागू शकतो, जो त्यांच्या आर्थिक स्थितीवर अतिरिक्त बोजा ठरू शकतो.
पंजाब नॅशनल बँकेचे (PNB) नवीन नियम
EMI न भरल्यास दंडात वाढ
PNB ने EMI किंवा इतर इन्व्हेस्टमेंट इन्स्टॉलमेंट्स वेळेवर न भरल्याबद्दल आकारल्या जाणाऱ्या दंडात लक्षणीय वाढ केली आहे. पूर्वी हा दंड ₹100 इतका होता, आता तो वाढवून ₹250 करण्यात आला आहे. हा दंड सर्व प्रकारच्या डेबिट फेल्युअरसाठी लागू असेल, ज्यात EMI, म्युच्युअल फंड SIP, इन्शुरन्स प्रीमियम इत्यादींचा समावेश आहे.
हा बदल ग्राहकांना वेळेवर पेमेंट करण्यासाठी प्रोत्साहित करण्याच्या उद्देशाने करण्यात आला आहे. वेळेवर पेमेंट केल्याने ग्राहकांचा क्रेडिट स्कोअर चांगला राहतो आणि त्यांना भविष्यात कर्ज घेताना चांगले व्याजदर मिळू शकतात. तसेच, बँकेलाही थकित रकमा वसूल करण्यासाठी अतिरिक्त प्रयत्न करावे लागत नाहीत.
KYC अपडेट करण्याचे निर्देश
PNB ने आपल्या सर्व ग्राहकांना त्यांचे KYC (Know Your Customer) दस्तावेज अपडेट करण्याचे निर्देश दिले आहेत. हा निर्णय मनी लाँडरिंग प्रतिबंध कायद्याच्या आवश्यकतांनुसार आणि आर्थिक फसवणूक रोखण्यासाठी घेण्यात आला आहे.
जर ग्राहक त्यांचे KYC दस्तावेज अपडेट करण्यास अयशस्वी ठरले, तर बँक त्यांचे खाते ब्लॉक करू शकते, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या पैशांपर्यंत पोहोचण्यास अडचणी येऊ शकतात. त्यामुळे सर्व ग्राहकांनी लवकरात लवकर त्यांचे KYC अपडेट करणे महत्त्वाचे आहे.
बँक ऑफ बडोदाचे (BoB) नवीन नियम
पॉझिटिव्ह पे सिस्टम लागू
बँक ऑफ बडोदाने चेक क्लिअरन्स प्रक्रियेला अधिक सुरक्षित बनवण्यासाठी पॉझिटिव्ह पे सिस्टम लागू केली आहे. या नवीन प्रणालीनुसार, ₹5 लाख किंवा त्याहून जास्त रकमेचा चेक देणाऱ्या ग्राहकांना आधीच बँकेला चेकचे विवरण (चेक नंबर, प्राप्तकर्त्याचे नाव, रक्कम इत्यादी) माहिती द्यावी लागेल.
जर ग्राहकाने ही माहिती पुरवली नाही, तर चेक क्लिअर केला जाणार नाही. ही प्रणाली चेक फसवणूक रोखण्यासाठी खूप प्रभावी मानली जाते, कारण बँक फक्त अधिकृत चेकच क्लिअर करेल. हा निर्णय विशेषतः व्यावसायिक ग्राहकांसाठी महत्त्वाचा आहे, जे अनेकदा मोठ्या रकमेचे चेक लिहितात.
ATM व्यवहार मर्यादा
बँक ऑफ बडोदाने ATM वापरासंबंधीही नवीन नियम लागू केले आहेत. आता ग्राहक त्यांच्या बँकेच्या ATM मधून दरमहा फक्त तीन वेळा मोफत पैसे काढू शकतात. त्यानंतर प्रत्येक व्यवहारासाठी ₹20 शुल्क आकारले जाईल. तसेच, इतर बँकांच्या ATM वापरासाठीही मर्यादित मोफत व्यवहार ठेवण्यात आले आहेत.
हा निर्णय ग्राहकांना डिजिटल व्यवहारांकडे वळवण्याच्या उद्देशाने घेण्यात आला आहे. डिजिटल व्यवहारांमुळे रोख रकमेची हाताळणी कमी होते आणि बँकेचे ऑपरेशनल खर्च कमी होतात.
तीनही बँकांसाठी सामान्य बदल
UPI पेमेंट मर्यादा
SBI, PNB आणि बँक ऑफ बडोदा या तिन्ही बँकांनी UPI पेमेंटची दैनिक मर्यादा ₹1.5 लाख केली आहे. ही मर्यादा सर्व UPI प्लॅटफॉर्मसाठी सारखीच असेल, मग ते Google Pay, PhonePe, BHIM किंवा इतर कोणताही UPI अॅप असो. सुरक्षिततेच्या दृष्टीने हा निर्णय घेण्यात आला आहे, जेणेकरून अनधिकृत व्यवहार झाल्यास होणारी नुकसान मर्यादित ठेवता येईल.
तथापि, ग्राहकांनी लक्षात ठेवावे की या मर्यादेमुळे मोठ्या रकमेचे व्यवहार करताना त्यांना अनेक UPI व्यवहार करावे लागू शकतात, जे वेळखाऊ आणि अवघड असू शकते.
चेकबुक आणि डेबिट कार्ड शुल्क
1 फेब्रुवारी 2025 पासून, तीनही बँकांनी चेकबुक आणि डेबिट कार्ड रिन्युअलच्या शुल्कात वाढ केली आहे. 25 पानांच्या चेकबुकसाठी आता ₹150 शुल्क आकारले जाईल (पूर्वी ₹100 होते). तसेच, डेबिट कार्ड रिन्युअल शुल्क ₹150 वरून ₹200 पर्यंत वाढवण्यात आले आहे.
हा बदल मुद्रांकन आणि वितरण खर्च वाढल्यामुळे करण्यात आला आहे. ग्राहकांनी या वाढीव शुल्काचा विचार करून डिजिटल पर्यायांचा वापर करणे अधिक फायदेशीर ठरू शकते.
नवीन फिक्स्ड डिपॉझिट (FD) प्लॅन्स
या बदलांसोबतच, तीनही बँकांनी नवीन फिक्स्ड डिपॉझिट प्लॅन्स सुद्धा सादर केले आहेत:
- SBI Patrons FD: सुपर सीनियर सिटीझन (80 वर्षे आणि त्याहून अधिक) साठी 7.6% व्याजदर.
- PNB 303-Day FD: सामान्य ग्राहकांसाठी 7% व्याजदर आणि ज्येष्ठ नागरिकांसाठी अतिरिक्त 0.5% व्याजदर.
- BoB Liquid FD: लवचिक पर्यायांसह नवीन FD योजना, ज्यात ग्राहक आपल्या गरजेनुसार मुदतपूर्व पैसे काढू शकतात.
ग्राहकांसाठी सूचना आणि शिफारशी
वरील सर्व बदल लक्षात घेता, ग्राहकांनी त्यांचे बँकिंग व्यवहार सुरळीत ठेवण्यासाठी खालील गोष्टी ध्यानात ठेवणे महत्त्वाचे आहे:
- किमान शिल्लक रक्कम राखा: दंड टाळण्यासाठी तुमच्या खात्यात नेहमी आवश्यक किमान शिल्लक रक्कम ठेवा.
- वेळेवर पेमेंट करा: EMI आणि इतर नियमित पेमेंट्स वेळेवर करा, जेणेकरून दंड टाळता येईल आणि क्रेडिट स्कोअर चांगला राहील.
- UPI मर्यादा लक्षात ठेवा: मोठे व्यवहार करताना UPI पेमेंट मर्यादा लक्षात ठेवा आणि आवश्यकतेनुसार IMPS किंवा NEFT/RTGS सारखे पर्याय वापरा.
- पॉझिटिव्ह पे नियमांचे पालन करा: मोठ्या रकमेचे चेक लिहिताना पॉझिटिव्ह पे सिस्टमच्या नियमांचे पालन करा.
- KYC अपडेट करा: तुमचे KYC दस्तावेज वेळेवर अपडेट करा, जेणेकरून तुमचे खाते ब्लॉक होण्यापासून वाचवता येईल.
- डिजिटल बँकिंग वापरा: शुल्क कमी करण्यासाठी डिजिटल बँकिंग व्यवहार पर्याय वापरा.
- नवीन FD योजनांचा विचार करा: चांगली परतावा मिळवण्यासाठी नवीन FD योजनांचा विचार करा.
SBI, PNB आणि बँक ऑफ बडोदा यांनी केलेले हे बदल भारतीय बँकिंग क्षेत्राच्या विकासाचे प्रतिनिधित्व करतात. काही बदल ग्राहकांसाठी फायदेशीर असले तरी, काही बदलांमुळे वाढीव शुल्क आणि कडक नियम लागू होत आहेत. ग्राहकांनी या बदलांबद्दल अवगत असणे आणि त्यांच्या बँकिंग सवयी त्यानुसार समायोजित करणे महत्त्वाचे आहे.
डिजिटल बँकिंगकडे वाढत्या झुकावामुळे भविष्यात असे अधिक बदल अपेक्षित आहेत. ग्राहकांनी या बदलांशी सुसंगत राहण्यासाठी नियमितपणे त्यांच्या बँकेच्या वेबसाइटला भेट देणे आणि त्यांच्या बँकेच्या अधिकृत संपर्क माध्यमांद्वारे माहिती मिळवणे महत्त्वाचे आहे.
हा लेख केवळ माहितीपुरता आहे. कोणताही आर्थिक निर्णय घेण्यापूर्वी संबंधित बँकेच्या अधिकृत वेबसाइटवर किंवा शाखेत जाऊन माहिती खात्री करावी. लेखामध्ये नमूद केलेल्या नियम आणि शुल्कात बँकेच्या धोरणानुसार बदल होऊ शकतात.