Dindayal Sparsh Yojna; भारतीय टपाल विभागाने विद्यार्थ्यांमध्ये टपाल तिकीट संकलनाची आवड निर्माण करण्यासाठी आणि त्यांच्या शैक्षणिक विकासाला हातभार लावण्यासाठी एक अभिनव पाऊल उचलले आहे. दीनदयाल स्पर्श योजना (Dindayal Sparsh Yojna) या माध्यमातून इयत्ता सहावी ते नववीतील विद्यार्थ्यांना वार्षिक सहा हजार रुपयांची शिष्यवृत्ती देण्यात येत आहे. ही योजना विद्यार्थ्यांमध्ये फिलाटेली (टपाल तिकीट संकलन) या छंदाला प्रोत्साहन देण्याबरोबरच त्यांच्या शैक्षणिक प्रगतीलाही चालना देते.
योजनेची ठळक वैशिष्ट्ये
दीनदयाल स्पर्श योजनेंतर्गत निवड झालेल्या विद्यार्थ्यांना दरमहा 500 रुपये या प्रमाणे वार्षिक 6,000 रुपये त्यांच्या बँक खात्यात जमा केले जातात. या योजनेची सर्वात महत्त्वाची बाब म्हणजे विद्यार्थ्यांना टपाल तिकिटांचा संग्रह करून त्याचा अभ्यास करावा लागतो आणि या माध्यमातून त्यांच्यात संशोधक वृत्ती विकसित होते.
पात्रता
योजनेसाठी पात्र होण्यासाठी खालील निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- विद्यार्थी इयत्ता 6 वी ते 9 वी मध्ये शिकत असावा
- सर्वसाधारण विद्यार्थ्यांसाठी किमान 60% गुण आवश्यक
- अनुसूचित जाती व जमातीच्या विद्यार्थ्यांसाठी किमान 55% गुण आवश्यक
- टपाल तिकीट संकलन आणि संशोधनामध्ये रुची असणे आवश्यक
योजनेची व्याप्ती आणि निवड प्रक्रिया
भारतीय टपाल विभागाकडून दरवर्षी देशभरातून 920 विद्यार्थ्यांची या योजनेसाठी निवड केली जाते. प्रत्येक पोस्टल सर्कलमधून इयत्ता 6 वी ते 9 वी पर्यंतच्या प्रत्येकी 10 विद्यार्थ्यांना या शिष्यवृत्तीचा लाभ मिळतो. विशेष म्हणजे एकदा निवड झालेले विद्यार्थी पुढील वर्षीही या योजनेसाठी अर्ज करू शकतात, जे त्यांच्या शैक्षणिक खर्चाची निरंतर पूर्तता करण्यास मदत करते.
अर्ज प्रक्रिया आणि आवश्यक कागदपत्रे
योजनेसाठी अर्ज करताना खालील कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक आहे:
- शैक्षणिक प्रमाणपत्र
- वयाचा दाखला
- कुटुंबाचे रेशन कार्ड (विद्यार्थ्याचे नाव असलेले)
- आधार कार्ड
- टपाल तिकीट संकलन प्रकल्प
अर्ज www.indiapost.gov.in या वेबसाईटवर ऑनलाईन भरता येतो किंवा थेट पोस्ट कार्यालयात जमा करता येतो.
फिलाटेली क्लब आणि मेंटरशिप
योजनेचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे शाळांमध्ये फिलाटेली क्लब (Filoteli Club) ची स्थापना. ज्या शाळांमध्ये असे क्लब नाहीत, त्या विद्यार्थ्यांचे स्वतःचे फिलाटेली डिपॉझिट खाते विचारात घेतले जाते. प्रत्येक शाळेला एक फिलाटेली मेंटॉर नेमला जातो, जो विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करतो.
योजनेचे महत्त्व आणि फायदे
दीनदयाल स्पर्श योजना अनेक पातळ्यांवर महत्त्वाची ठरते:
- विद्यार्थ्यांमध्ये टपाल तिकीट संकलनाची आवड निर्माण होते
- संशोधक वृत्तीला प्रोत्साहन मिळते
- शैक्षणिक खर्चासाठी आर्थिक मदत मिळते
- ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक जाणीव वाढीस लागते
- विद्यार्थ्यांमध्ये छंद जोपासण्याची सवय लागते
महत्त्वाच्या तारखा आणि सूचना
- अर्ज करण्याची अंतिम तारीख: 18 सप्टेंबर 2024
- अर्ज नोंदणीकृत पोस्ट, स्पीड पोस्ट किंवा थेट पोस्ट कार्यालयात जमा करावा
- निवड प्रक्रिया वार्षिक तत्वावर केली जाते
- निवड झाल्यानंतर पालकांसह संयुक्त बँक खाते उघडणे आवश्यक
दीनदयाल स्पर्श योजना ही केवळ एक शिष्यवृत्ती योजना नाही, तर ती विद्यार्थ्यांमध्ये टपाल तिकीट संकलनाची आवड निर्माण करून त्यांच्यात संशोधक वृत्ती विकसित करण्याचा एक अभिनव प्रयत्न आहे. या योजनेमुळे विद्यार्थ्यांना आर्थिक मदत मिळत असली, तरी त्याहूनही महत्त्वाचे म्हणजे त्यांच्यात एक छंद जोपासला जातो आणि त्यातून ज्ञानार्जनाची नवी दिशा मिळते. पालकांनी आपल्या पाल्यांना या योजनेचा लाभ घेण्यास प्रोत्साहित करावे आणि त्यांच्या सर्वांगीण विकासाला हातभार लावावा.
