dnyanjyoti scholarship; महाराष्ट्र राज्य सरकारने विशेष मागास प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांसाठी एक महत्त्वाकांक्षी योजना सुरू केली आहे. ज्ञानज्योती सावित्रीबाई फुले आधार योजना ही राज्यातील गरजू आणि होतकरू विद्यार्थ्यांसाठी एक वरदान ठरणार आहे. या योजनेमुळे आर्थिक परिस्थिती कमकुवत असलेल्या विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षणाची दारे खुली होणार आहेत.
डिसेंबर २०२३ मध्ये बहुजन कल्याण विभागाने ही योजना जाहीर केली. आदिवासी विकास विभागाची स्वयंम आणि सामाजिक न्याय व विशेष साहाय्य विभागाची स्वाधार या दोन यशस्वी योजनांच्या धर्तीवर ही नवी योजना आखण्यात आली आहे. विशेष मागास प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षणासाठी अनेकदा आपल्या जिल्ह्याबाहेर जावे लागते. त्यामुळे त्यांना निवास आणि भोजनाच्या समस्यांना सामोरे जावे लागते. या सर्व आर्थिक भाराचा विचार करून सरकारने दरवर्षी ६० हजार रुपयांची मदत देण्याचा निर्णय घेतला आहे.
या योजनेअंतर्गत विद्यार्थ्यांना मिळणाऱ्या ६० हजार रुपयांचे वितरण तीन भागांत केले जाते. ३२ हजार रुपये भोजन भत्ता, २० हजार रुपये निवास भत्ता आणि ८ हजार रुपये निर्वाह भत्ता म्हणून दिले जातात. या रकमेचे थेट विद्यार्थ्यांच्या बँक खात्यात डीबीटी द्वारे हस्तांतरण केले जाते, ज्यामुळे पारदर्शकता राखली जाते.
योजनेचा लाभ घेण्यासाठी विद्यार्थ्यांना काही निकष पूर्ण करावे लागतात.
सर्वप्रथम, अर्जदार महाराष्ट्राचा रहिवासी असणे आवश्यक आहे. त्याचबरोबर त्याने ज्या शैक्षणिक संस्थेत प्रवेश घेतला आहे, त्या शहरातील किंवा जिल्ह्यातील तो रहिवासी नसावा. इतर मागास प्रवर्ग, विमुक्त जाती, भटक्या जमाती व विशेष मागास प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांना या योजनेचा लाभ घेता येतो.
शैक्षणिक पात्रतेच्या; बाबतीत, विद्यार्थ्याला बारावीनंतर उच्च शिक्षण घेत असणे आवश्यक आहे. सामान्य विद्यार्थ्यांसाठी किमान ६० टक्के गुणांची अट आहे, तर महिला आणि दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी ही अट ५० टक्क्यांपर्यंत शिथिल करण्यात आली आहे. महिलांसाठी ३० टक्के आणि दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी ४ टक्के जागा राखीव ठेवण्यात आल्या आहेत.
आर्थिक बाबतीत; विद्यार्थ्यांच्या पालकांचे वार्षिक उत्पन्न २.५ ते ३ लाख रुपयांपेक्षा जास्त नसावे. अनाथ विद्यार्थ्यांसाठी महिला व बालकल्याण विभागाचे अनाथ प्रमाणपत्र आवश्यक आहे. तर दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी जिल्हा शल्य चिकित्सकांचे ४० टक्क्यांपेक्षा जास्त दिव्यांगत्व असल्याचे प्रमाणपत्र आवश्यक आहे.
अर्ज करण्याची प्रक्रिया; सोपी आहे. विद्यार्थ्यांना त्यांच्या जिल्ह्यातील समाज कल्याण कार्यालयात जाऊन अर्ज करता येतो. तसेच माहाडीबीटी पोर्टल (mahadbt.maharashtra.gov.in) वर ऑनलाइन पद्धतीनेही अर्ज करता येतो. अर्जासोबत आवश्यक कागदपत्रे जोडणे महत्त्वाचे आहे. यामध्ये उत्पन्नाचा दाखला, बँक पासबुक, दहावी-बारावीची मार्कशीट, आधार कार्ड, पासपोर्ट साइज फोटो, जातीचा दाखला, अधिवास प्रमाणपत्र आणि गैर-स्थानिक निवासाचे नोटरीकृत शपथपत्र यांचा समावेश होतो.
या योजनेचे फायदे; अनेक आहेत. प्रत्येक जिल्ह्यातील सुमारे ६०० पात्र विद्यार्थ्यांना या योजनेचा लाभ मिळणार आहे. यामुळे विद्यार्थी त्यांचे शैक्षणिक साहित्य खरेदी करू शकतील आणि त्यांच्या दैनंदिन गरजा भागवू शकतील. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, या योजनेमुळे वंचित समाजातील विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण घेण्यास प्रोत्साहन मिळणार आहे.
ज्ञानज्योती सावित्रीबाई फुले आधार योजना ही केवळ आर्थिक मदत नाही, तर ती समाज परिवर्तनाचे एक प्रभावी माध्यम आहे. या योजनेमुळे समाजातील दुर्बल घटकांतील विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षणाची संधी मिळणार आहे. शिक्षणाच्या माध्यमातून त्यांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडून येणार आहे. त्यामुळे ही योजना महाराष्ट्राच्या शैक्षणिक विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावणार आहे.