e-Aadhaar card; आजच्या डिजिटल युगात आधार कार्ड हे भारतीय नागरिकांच्या जीवनातील एक अत्यंत महत्त्वाचा दस्तऐवज बनले आहे. प्रत्येक नागरिकाला दिलेला 12 अंकी विशिष्ट क्रमांक असलेले हे कार्ड आता केवळ ओळखपत्र म्हणूनच नव्हे तर विविध सरकारी आणि खासगी सेवांचा लाभ घेण्यासाठी अनिवार्य बनले आहे. बँकिंग व्यवहार, मोबाइल सिम कार्ड, वीमा पॉलिसी, परीक्षा नोंदणी अशा अनेक महत्त्वाच्या कामांसाठी आधार कार्डशिवाय पुढचे पाऊल टाकणे अशक्य झाले आहे.
डिजिटल क्रांतीच्या या युगात भारत सरकारने नागरिकांच्या सोयीसाठी ई-आधार ही सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे. ई-आधार म्हणजे डिजिटल स्वरूपातील आधार कार्ड होय. या डिजिटल आधार कार्डला मूळ आधार कार्डइतकेच कायदेशीर महत्त्व आहे. ई-आधार कार्डमुळे नागरिकांना आपल्या फिजिकल आधार कार्डची काळजी करण्याची गरज उरलेली नाही. कधीही, कुठेही आपल्या स्मार्टफोनवर किंवा संगणकावर ई-आधार डाउनलोड करून ते वापरता येते.
ई-आधार कार्ड डाउनलोड करण्याची प्रक्रिया; UIDA (Unique Identification Authority of India) ने अत्यंत सोपी केली आहे. नागरिकांना यासाठी कोणताही खर्च करावा लागत नाही. UIDAI च्या अधिकृत वेबसाइटवरून काही सोप्या पायऱ्यांद्वारे आपले ई-आधार कार्ड डाउनलोड करता येते. यासाठी तीन पद्धती उपलब्ध आहेत – आधार क्रमांक वापरून, नोंदणी आयडी वापरून किंवा व्हर्च्युअल आयडी वापरून.
आधार क्रमांक वापरून ई-आधार डाउनलोड करण्याची पद्धत; सर्वात सोपी आहे. यासाठी प्रथम UIDAI च्या अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन आधार क्रमांक टाकावा लागतो. यानंतर नोंदणीकृत मोबाइल क्रमांकावर येणारा ओटीपी टाकल्यानंतर आधार कार्ड डाउनलोड होते. या डाउनलोड केलेल्या पीडीएफ फाईलला सुरक्षेच्या दृष्टीने पासवर्ड प्रोटेक्शन दिलेले असते. हा पासवर्ड म्हणजे आधारधारकाच्या नावातील पहिली चार अक्षरे (कॅपिटल) आणि जन्मवर्ष यांचे मिश्रण असते.
व्हर्च्युअल आयडी वापरून देखील आधार कार्ड डाउनलोड करता येते. यासाठी प्रथम UIDAI च्या वेबसाइटवरून व्हर्च्युअल आयडी जनरेट करावी लागते. व्हर्च्युअल आयडी ही 16 अंकी असते आणि ती तात्पुरती असते. सुरक्षेच्या दृष्टीने ही पद्धत अधिक सुरक्षित मानली जाते कारण यात मूळ आधार क्रमांक शेअर करावा लागत नाही. व्हर्च्युअल आयडी जनरेट केल्यानंतर त्याद्वारे आधार कार्ड डाउनलोड करण्याची प्रक्रिया पूर्ण करता येते.
ई-आधार कार्डचे अनेक फायदे; आहेत. सर्वात महत्त्वाचा फायदा म्हणजे ते सहज वापरता येते आणि कधीही हरवण्याची भीती नसते. डिजिटल स्वरूपात असल्याने त्याच्या अनेक प्रती ठेवता येतात. शिवाय ई-आधार कार्ड हे मूळ आधार कार्डप्रमाणेच वैध असल्याने कोणत्याही सरकारी किंवा खासगी कामासाठी त्याचा वापर करता येतो. बँक खाते उघडणे, मोबाइल सिम घेणे, पासपोर्ट काढणे अशा कामांसाठी ई-आधार कार्ड वैध मानले जाते.
परंतु ई-आधार कार्डची काळजी घेणे देखील महत्त्वाचे आहे. ते कोणाकडेही शेअर करू नये किंवा सार्वजनिक ठिकाणी प्रिंट करू नये. आधार क्रमांक आणि व्यक्तिगत माहिती ही अत्यंत संवेदनशील असते. त्यामुळे ती सुरक्षित ठेवणे गरजेचे आहे. तसेच ई-आधार कार्ड डाउनलोड करताना केवळ UIDAI ची अधिकृत वेबसाइट वापरावी. अन्य कोणत्याही वेबसाइटवरून किंवा अॅपद्वारे आधार कार्ड डाउनलोड करू नये.
डिजिटल इंडिया या संकल्पनेला पूर्णत्व देण्यात ई-आधार कार्डची भूमिका महत्त्वाची आहे. यामुळे नागरिकांना विविध सेवा सहज आणि वेगाने मिळू शकतात. शासकीय योजनांचा लाभ थेट लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचवणे सोपे झाले आहे. डिजिटल व्यवहारांना चालना मिळाली आहे. भविष्यात ई-आधार कार्डचे महत्त्व आणखी वाढणार असून ते भारताच्या डिजिटल क्रांतीचा एक महत्त्वाचा भाग बनणार आहे.
थोडक्यात, ई-आधार कार्ड ही एक अत्यंत उपयुक्त आणि महत्त्वाची सुविधा आहे.
प्रत्येक नागरिकाने आपले ई-आधार कार्ड डाउनलोड करून ठेवावे आणि त्याचा योग्य वापर करावा. यामुळे दैनंदिन जीवनातील अनेक कामे सुलभ होतील आणि वेळेची बचत होईल. परंतु त्याचबरोबर या डिजिटल माहितीची सुरक्षितता राखणे देखील तितकेच महत्त्वाचे आहे.