Grampanchayat Gharkul Yadi; भारतातील प्रत्येक नागरिकाला स्वतःचे छत असावे, या उदात्त हेतूने भारत सरकारने प्रधानमंत्री आवास योजना-ग्रामीण (पीएमएवाय-जी) ही महत्वाकांक्षी योजना सुरू केली आहे. १ एप्रिल २०१६ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली सुरू झालेली ही योजना ग्रामीण भागातील गरीब व बेघर कुटुंबांसाठी वरदान ठरली आहे.
योजनेची पार्श्वभूमी आणि उद्दिष्टे: स्वातंत्र्यानंतर भारत सरकारने गरीब व वंचित घटकांसाठी अनेक कल्याणकारी योजना राबवल्या. त्यापैकीच एक म्हणजे घरकुल योजना. कालांतराने या योजनेचे रूपांतर प्रधानमंत्री आवास योजनेमध्ये झाले. ग्रामीण भागातील दारिद्र्य रेषेखालील कुटुंबांना स्वतःचे पक्के घर बांधण्यासाठी आर्थिक मदत करणे हे या योजनेचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे.
आर्थिक सहाय्याचे स्वरूप: या योजनेअंतर्गत सुरुवातीला लाभार्थी कुटुंबांना ७०,००० रुपये इतके अनुदान दिले जात होते. मात्र वाढत्या बांधकाम खर्चाचा विचार करून सरकारने या रकमेत लक्षणीय वाढ केली आहे. आता लाभार्थी कुटुंबांना १.२० लाख रुपयांपर्यंत मदत मिळू शकते. काही विशेष परिस्थितीत ही रक्कम १.४० लाख रुपयांपर्यंत वाढवली जाऊ शकते.
लाभार्थी निवडीची प्रक्रिया: प्रधानमंत्री आवास योजनेअंतर्गत लाभार्थींची निवड एका पारदर्शक प्रक्रियेद्वारे केली जाते. ग्रामपंचायत स्तरावर पात्र लाभार्थींची यादी तयार केली जाते. या यादीमध्ये समाविष्ट होण्यासाठी लाभार्थी कुटुंब दारिद्र्य रेषेखालील असणे आवश्यक आहे. तसेच त्यांच्याकडे स्वतःचे पक्के घर नसावे किंवा राहण्यायोग्य घर नसावे.
डिजिटल माध्यमातून माहिती उपलब्धता: आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून या योजनेची अंमलबजावणी अधिक पारदर्शक करण्यात आली आहे. लाभार्थींना योजनेची माहिती सहज उपलब्ध व्हावी यासाठी www.pmayg.nic.in ही अधिकृत वेबसाइट कार्यरत आहे. तसेच लाभार्थी यादी www.rhreporting.nic.in या वेबसाइटवर पाहता येते.
मोबाईल मधून घरकुल यादी तपासणी: आता नागरिक आपल्या मोबाईल फोनवरून देखील घरकुल योजनेची माहिती आणि लाभार्थी यादी पाहू शकतात. यासाठी अधिकृत वेबसाइटला भेट देऊन आवश्यक माहिती डाउनलोड करता येते. यामुळे ग्रामीण भागातील नागरिकांना योजनेची माहिती मिळवणे सोपे झाले आहे.
लाभार्थींसाठी मदत व मार्गदर्शन: योजनेसंदर्भात कोणत्याही प्रकारची माहिती किंवा मदत हवी असल्यास लाभार्थी टोल फ्री क्रमांक १८००-११-८१११ किंवा १८००-११-६४४६ वर संपर्क साधू शकतात. तसेच [email protected] या ई-मेल आयडीवर देखील संपर्क साधता येतो.
‘डी’ यादी म्हणजे काय? घरकुल योजनेमध्ये ‘डी’ यादी हा एक महत्वाचा भाग आहे. या यादीमध्ये अशा पात्र लाभार्थींचा समावेश असतो ज्यांची योजनेसाठी निवड झालेली आहे, परंतु त्यांना घरकुल काही कालावधीनंतर मिळणार आहे. ही यादी प्रतीक्षा यादी म्हणूनही ओळखली जाते.
अर्ज कसा करावा? योजनेचा लाभ घेण्यासाठी इच्छुक नागरिक www.pmayg.nic.in या वेबसाइटवर जाऊन ऑनलाइन अर्ज करू शकतात. अर्ज करताना आवश्यक कागदपत्रे जसे की आधार कार्ड, रेशन कार्ड, बँक पासबुक इत्यादींची स्कॅन कॉपी अपलोड करणे आवश्यक आहे.
योजनेचे सामाजिक महत्व: प्रधानमंत्री आवास योजना-ग्रामीण ही केवळ घरे बांधण्याची योजना नाही तर ती सामाजिक सुरक्षितता प्रदान करणारी योजना आहे. स्वतःचे पक्के घर असल्यामुळे कुटुंबाला सुरक्षिततेची भावना मिळते. त्यांच्या मुलांना शिक्षणासाठी योग्य वातावरण मिळते. तसेच आरोग्य व स्वच्छतेच्या दृष्टीने देखील पक्के घर महत्वाचे ठरते.
प्रधानमंत्री आवास योजना-ग्रामीण ही योजना ग्रामीण भारताच्या चेहऱ्यामोहऱ्यात बदल घडवून आणत आहे. या योजनेमुळे लाखो गरीब कुटुंबांना स्वतःचे पक्के घर मिळाले आहे किंवा मिळत आहे. डिजिटल माध्यमांच्या वापरामुळे योजनेची अंमलबजावणी अधिक पारदर्शक व प्रभावी झाली आहे. ‘सबका साथ, सबका विकास’ या ध्येयाला साकार करणारी ही योजना निश्चितच भारताच्या ग्रामीण विकासात महत्वाची भूमिका बजावत आहे.
