PM kisan yojana ; भारतीय शेतकरी हा देशाचा कणा आहे. त्यांच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा करण्यासाठी केंद्र सरकारने अनेक महत्त्वपूर्ण योजना राबवल्या आहेत. त्यापैकी एक महत्त्वाची योजना म्हणजे पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना. ही योजना पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या पहिल्या कार्यकाळाच्या शेवटच्या टप्प्यात डिसेंबर 2018-जानेवारी 2019 मध्ये सुरू करण्यात आली. या योजनेचा मुख्य उद्देश देशातील लहान आणि सीमांत शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत करणे हा आहे.
या योजनेंतर्गत पात्र शेतकऱ्यांना वर्षभरात तीन हप्त्यांमध्ये प्रत्येकी दोन हजार रुपये याप्रमाणे एकूण सहा हजार रुपयांची रक्कम दिली जाते. ही रक्कम थेट शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा केली जाते. या योजनेची अंमलबजावणी अत्यंत पारदर्शक पद्धतीने केली जात आहे. केंद्रीय कृषी मंत्रालयाने या योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी वेळोवेळी महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतले आहेत.
गेल्या काही वर्षांत या योजनेने मोठी प्रगती केली आहे. आतापर्यंत अठरा हप्त्यांमध्ये तब्बल 3.46 लाख कोटी रुपयांची रक्कम शेतकऱ्यांच्या खात्यात वर्ग करण्यात आली आहे. सुमारे अकरा कोटी शेतकऱ्यांना या योजनेचा लाभ मिळाला आहे. अठराव्या हप्त्यामध्ये 9.58 कोटी शेतकऱ्यांपर्यंत या योजनेचा लाभ पोहोचला आहे. विशेष म्हणजे, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या तिसऱ्या सरकारच्या पहिल्या शंभर दिवसांतच पंचवीस लाख नवीन शेतकऱ्यांना या योजनेत सामावून घेण्यात आले आहे.
योजनेच्या पारदर्शक अंमलबजावणीसाठी केंद्र सरकारने काही महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतले आहेत. त्यापैकी एक महत्त्वाचा निर्णय म्हणजे नवीन नोंदणीसाठी फार्मर आयडी बंधनकारक करणे. केंद्रीय कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालयाने घेतलेल्या या निर्णयामुळे योजनेची पडताळणी प्रक्रिया अधिक सुलभ होणार आहे. सध्या दरमहा सुमारे दोन लाख नवीन अर्ज या योजनेसाठी सादर होतात. फार्मर आयडीमुळे अर्ज सादर करणाऱ्या शेतकऱ्याच्या नावावर शेतजमीन असल्याची खातरजमा करणे सोपे होईल.
नवीन नोंदणी प्रक्रियेत शेतकऱ्यांना प्रथम फार्मर आयडीची नोंदणी करावी लागेल. त्यानंतर मिळालेला फार्मर आयडी क्रमांक पीएम किसान सन्मान निधी योजनेच्या अर्जात नमूद करावा लागेल. ही नवीन प्रक्रिया 1 जानेवारीपासून देशातील दहा राज्यांमध्ये सुरू करण्यात आली आहे. या प्रक्रियेमुळे योजनेची अंमलबजावणी अधिक कार्यक्षम होईल आणि खऱ्या लाभार्थ्यांपर्यंत योजनेचा लाभ पोहोचेल याची खात्री होईल.
केंद्र सरकारने या योजनेच्या अंमलबजावणीत काही महत्त्वाचे बदल केले आहेत. अपात्र लाभार्थ्यांकडून रक्कम वसूल करण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे. यामुळे योजनेची विश्वासार्हता वाढली आहे. तसेच, नवीन शेतकऱ्यांच्या नोंदणीसाठी सातत्याने प्रयत्न केले जात आहेत. या सर्व उपाययोजनांमुळे योजना अधिक प्रभावी झाली आहे.
पीएम किसान सन्मान निधी योजनेने शेतकऱ्यांच्या जीवनात महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणला आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना नियमित उत्पन्नाचा एक स्त्रोत मिळाला आहे. शेतीसाठी लागणाऱ्या बियाणे, खते यांसारख्या आवश्यक वस्तूंच्या खरेदीसाठी या रकमेचा उपयोग होतो. तसेच, छोट्या शेतकऱ्यांना त्यांच्या दैनंदिन गरजा भागवण्यासाठी या रकमेचा उपयोग होतो.
सध्या या योजनेच्या एकोणिसाव्या हप्त्याची प्रतीक्षा लाभार्थी शेतकऱ्यांना आहे. या योजनेने भारतीय शेतीक्षेत्रात एक नवीन आशेचा किरण निर्माण केला आहे. शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सक्षमीकरणाच्या दिशेने हे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरले आहे. या योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीमुळे ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला चालना मिळाली आहे.
अशा प्रकारे, पीएम किसान सन्मान निधी योजना ही केवळ आर्थिक मदतीची योजना नसून शेतकऱ्यांच्या सर्वांगीण विकासाचा एक महत्त्वपूर्ण टप्पा ठरली आहे. या योजनेच्या माध्यमातून सरकारने शेतकऱ्यांप्रति असलेली बांधिलकी दाखवली आहे. भविष्यात या योजनेच्या माध्यमातून अधिकाधिक शेतकऱ्यांपर्यंत मदतीचा हात पोहोचेल आणि भारतीय शेती क्षेत्र अधिक सक्षम होईल, अशी अपेक्षा आहे.
