Ladaki Bahin Yojana; महाराष्ट्र राज्य सरकारची महत्त्वाकांक्षी ‘मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना’ सध्या चर्चेत आहे. एका बाजूला सातव्या हप्त्याच्या वितरणाची प्रक्रिया सुरू होत असताना, दुसऱ्या बाजूला काही महिला या योजनेतून स्वेच्छेने माघार घेत असल्याचे चित्र समोर येत आहे. या योजनेच्या माध्यमातून राज्यातील महिलांना आर्थिक सबलीकरणाचा हात देण्याचा प्रयत्न केला जात असला तरी, आता नवीन वळण घेणारी परिस्थिती निर्माण झाली आहे.
योजनेच्या सहा हप्त्यांचे यशस्वी वितरण झाले असून, डिसेंबर 2024 मध्ये 2 कोटी 52 लाख लाभार्थी महिलांना प्रत्येकी 1,500 रुपयांप्रमाणे रक्कम वितरित करण्यात आली. 25 ते 30 डिसेंबर या कालावधीत हे वितरण पूर्ण करण्यात आले. आता जानेवारी 2025 मध्ये सातव्या हप्त्याचे वितरण 26 जानेवारीपूर्वी सुरू करण्याची योजना आखण्यात आली आहे. या नव्या हप्त्यासाठी अर्थ विभागाने महिला व बालविकास विभागाला 3,690 कोटी रुपयांचा निधी मंजूर केला आहे.
परंतु या सर्व प्रक्रियेदरम्यान एक नवीन आणि अनपेक्षित घटना समोर आली आहे. छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यात गेल्या आठ दिवसांपासून काही महिला स्वतःहून पुढे येऊन या योजनेचा लाभ नको असल्याचे सांगत आहेत. जिल्हा महिला व बालविकास अधिकारी रेश्मा चिमन्द्रे यांच्या माहितीनुसार, आतापर्यंत सुमारे दहा ते बारा महिलांनी योजनेतून माघार घेण्यासाठी अर्ज दाखल केले आहेत.
या महिलांनी दाखल केलेल्या अर्जांमध्ये त्यांनी स्पष्टपणे नमूद केले आहे की त्यांना यापुढे या योजनेचा लाभ नको आहे. लक्षणीय बाब म्हणजे या अर्जांमध्ये कोणतेही विशिष्ट कारण देण्यात आलेले नाही. महिलांनी केवळ एवढेच म्हटले आहे की त्या या योजनेसाठी पात्र होत्या, त्यांनी अर्ज केला होता, परंतु आता त्यांना या योजनेचा लाभ नको आहे आणि तो बंद करण्यात यावा.
महिला व बालविकास विभागाकडून या अर्जांची गांभीर्याने दखल घेतली जात आहे. विभागाचे अधिकारी डॅशबोर्डवरून या अर्जांची पडताळणी करून योग्य ती कार्यवाही करणार आहेत. मात्र महत्त्वाची बाब म्हणजे राज्य सरकारकडून अद्याप योजनेच्या पात्रता-अपात्रतेबाबत कोणत्याही नव्या सूचना प्राप्त झालेल्या नाहीत. त्यामुळे त्या संदर्भातील कोणतीही कार्यवाही सध्या सुरू नाही.
या योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी महिला व बालविकास विभाग विविध स्तरांवर काम करत आहे. लाभार्थी महिलांच्या अर्जांची छाननी विविध विभागांच्या मदतीने केली जात आहे. यामध्ये महिला व बालविकास विभागाची भूमिका महत्त्वाची आहे. विभागाकडून अर्जांची छाननी प्रक्रिया सुरू होण्यापूर्वीच काही महिलांनी योजनेचा लाभ नाकारण्यास सुरुवात केली आहे, ही बाब विशेष लक्ष वेधून घेणारी आहे.
महिला व बालविकास मंत्री आदिती तटकरे यांनी या योजनेच्या पुढील टप्प्याबाबत महत्त्वाची माहिती दिली आहे. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, जानेवारी महिन्याच्या लाभाचे वितरण 26 जानेवारीपूर्वी सुरू करण्यात येणार आहे. यासाठी आवश्यक असलेला निधी अर्थ विभागाकडून मंजूर करण्यात आला असून, त्याचे वितरण लवकरच सुरू होईल.
या योजनेची व्याप्ती आणि महत्त्व;’ लक्षात घेता, काही महिलांनी स्वेच्छेने योजनेतून माघार घेण्याचा निर्णय का घेतला, याची कारणमीमांसा करणे महत्त्वाचे ठरेल. जेव्हा अशा महिलांनी कोणतेही विशिष्ट कारण न देता हा निर्णय घेतला आहे, तेव्हा त्यामागील सामाजिक, आर्थिक किंवा इतर कारणांचा शोध घेणे गरजेचे आहे.
सध्याच्या परिस्थितीत महिला व बालविकास विभागासमोर दोन मोठी आव्हाने आहेत. एक म्हणजे सातव्या हप्त्याचे वेळेत आणि योग्य पद्धतीने वितरण करणे, आणि दुसरे म्हणजे योजनेतून माघार घेऊ इच्छिणाऱ्या महिलांच्या अर्जांची योग्य ती छाननी करून त्यावर निर्णय घेणे. या दोन्ही बाबींचे व्यवस्थापन कौशल्यपूर्ण पद्धतीने करणे आवश्यक आहे.
असे म्हणता येईल की, मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण योजना ही महाराष्ट्र राज्य सरकारची एक महत्त्वाकांक्षी योजना असून, तिच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सातत्याने प्रयत्न केले जात आहेत. सातव्या हप्त्याच्या वितरणाची तयारी सुरू असतानाच काही महिलांनी योजनेतून माघार घेण्याचा निर्णय घेतला आहे, ही बाब नक्कीच चिंतनीय आहे. मात्र या निर्णयामागील कारणांचा शोध घेऊन त्यावर योग्य ती उपाययोजना करणे, हे पुढील काळातील महत्त्वाचे आव्हान असेल.
