Ladkya Bhaeen Yojana Effect other schemes; महाराष्ट्र शासनाने सुरू केलेली लाडकी बहीण योजना ही महिला सबलीकरणासाठी एक महत्त्वाकांक्षी पाऊल म्हणून ओळखली जाते. मात्र, या योजनेच्या अंमलबजावणीमुळे इतर विकास योजनांवर झालेला परिणाम हा चिंतेचा विषय बनला आहे. सरकारने न्यायालयात सादर केलेल्या प्रतिज्ञापत्रात या योजनेचा इतर योजनांवर कोणताही विपरीत परिणाम झाला नसल्याचे म्हटले असले तरी, वास्तविक परिस्थिती मात्र वेगळी चित्र सांगते.
योजनेची पार्श्वभूमी
लाडकी बहीण योजना ही मुलींच्या शिक्षण आणि आर्थिक स्वावलंबनासाठी सुरू करण्यात आली. या योजनेअंतर्गत मुलींना जन्मापासून ते पदवी शिक्षणापर्यंत विविध टप्प्यांवर आर्थिक मदत दिली जाते. मात्र, या योजनेसाठी मोठ्या प्रमाणात निधीची तरतूद करावी लागते, ज्यामुळे इतर विकास कामांसाठीचा निधी मर्यादित होतो.
प्रभावित झालेल्या योजना
१. पायाभूत सुविधांची कामे
ग्रामीण भागातील रस्ते, पूल, पाणीपुरवठा योजना यांसारख्या मूलभूत सुविधांच्या कामांना निधीअभावी विलंब होत आहे. अनेक महत्त्वाची विकास कामे रखडली असून, त्यांच्या पूर्ततेसाठी अतिरिक्त कालावधी लागत आहे.
२. शेतकरी कल्याण योजना
शेतकऱ्यांसाठी असलेल्या विविध कल्याणकारी योजनांचा निधी कमी झाला आहे. पीक कर्ज माफी, सिंचन प्रकल्प, शेती अवजारे अनुदान यांसारख्या योजना प्रभावित झाल्या आहेत.
३. आरोग्य सेवा
ग्रामीण भागातील आरोग्य केंद्रांचे आधुनिकीकरण, नवीन उपकेंद्रे स्थापना, औषधी पुरवठा यांसारख्या महत्त्वाच्या कामांना पुरेसा निधी मिळत नाही.
सरकारची भूमिका
सरकारने न्यायालयात सादर केलेल्या प्रतिज्ञापत्रात म्हटले आहे की:
- लाडकी बहीण योजनेसाठी स्वतंत्र निधीची तरतूद करण्यात आली आहे
- इतर विकास कामांसाठी पुरेसा निधी उपलब्ध आहे
- योजनांची अंमलबजावणी नियोजनबद्ध पद्धतीने केली जात आहे
वास्तविक परिस्थिती
मात्र जमिनीवरील वास्तव वेगळे आहे:
- अनेक विकास कामे निधीअभावी रखडली आहेत
- योजनांच्या अंमलबजावणीत विलंब होत आहे
- लाभार्थ्यांना योजनांचा लाभ मिळण्यास विलंब होत आहे
- कर्मचाऱ्यांचे वेतन आणि भत्ते यांच्या अदायगीत अडचणी येत आहेत
समस्येवरील उपाय
या परिस्थितीवर मात करण्यासाठी काही महत्त्वाचे उपाय सुचवले जाऊ शकतात:
१. निधी व्यवस्थापन
- योजनांसाठी प्राधान्यक्रम ठरवणे
- उपलब्ध निधीचे योग्य नियोजन
- खर्चावर नियंत्रण ठेवणे
२. कार्यपद्धतीत सुधारणा
- योजनांच्या अंमलबजावणीचे सुयोग्य नियोजन
- कामांचे योग्य वेळापत्रक तयार करणे
- नियमित आढावा घेणे
३. पारदर्शकता
- योजनांच्या खर्चाची माहिती सार्वजनिक करणे
- लाभार्थ्यांची यादी जाहीर करणे
- नागरिकांच्या तक्रारींचे निवारण
भविष्यातील दिशा
लाडकी बहीण योजना ही निश्चितच महत्त्वाची आणि आवश्यक आहे. मात्र, तिच्या अंमलबजावणीमुळे इतर विकास कामे रखडू नयेत यासाठी योग्य नियोजन करणे गरजेचे आहे. यासाठी:
- विविध योजनांसाठी निधीचे योग्य वाटप
- कामांची प्राधान्यक्रमाने अंमलबजावणी
- नियमित आढावा आणि पुनर्विलोकन
- लोकप्रतिनिधींशी संवाद
- तज्ज्ञांचा सल्ला
लाडकी बहीण योजना ही महिला सक्षमीकरणासाठी महत्त्वपूर्ण असली तरी, तिच्यामुळे इतर विकास कामे रखडू नयेत याची काळजी घेणे आवश्यक आहे. सरकारने या योजनेचा इतर योजनांवर परिणाम झाला नसल्याचा दावा केला असला तरी, प्रत्यक्षात अनेक योजना प्रभावित झाल्या आहेत. या समस्येवर मात करण्यासाठी योग्य नियोजन, कार्यक्षम अंमलबजावणी आणि पारदर्शक कारभार आवश्यक आहे. सर्व योजनांचा समतोल साधून विकासाची गती कायम राखणे हे आव्हान सरकारसमोर आहे.
