lek ladki yojana; भारतीय समाजात मुलींच्या शिक्षण आणि सर्वांगीण विकासाला प्राधान्य देण्याची गरज दिवसेंदिवस वाढत आहे. या पार्श्वभूमीवर भारत सरकारने 2015 मध्ये सुकन्या समृद्धी योजना सुरू केली, जी मुलींच्या भविष्यातील आर्थिक सुरक्षिततेसाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरली आहे. या योजनेने आतापर्यंत लाखो कुटुंबांना मुलींच्या शिक्षण आणि भविष्यातील गरजांसाठी नियोजनबद्ध बचत करण्यास प्रवृत्त केले आहे.
सुकन्या समृद्धी योजना; ही केवळ एक बचत योजना नाही, तर ती सामाजिक परिवर्तनाचे एक प्रभावी माध्यम आहे. या योजनेमागील मूलभूत उद्दिष्ट हे मुलींच्या शिक्षणाला आर्थिक पाठबळ देणे आणि त्यांच्या भविष्यातील गरजांची पूर्तता करणे हे आहे. योजनेची रचना अशी केली आहे की सामान्य कुटुंबेदेखील नियमित बचतीद्वारे मुलीच्या भविष्यासाठी मोठी रक्कम जमा करू शकतात.
योजनेची वैशिष्ट्ये आणि लाभ: या योजनेचे सर्वात महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे तिचा लवचिक गुंतवणूक पर्याय. वार्षिक किमान गुंतवणूक फक्त 250 रुपये इतकी कमी ठेवली आहे, जेणेकरून कमी उत्पन्न असलेली कुटुंबेदेखील या योजनेचा लाभ घेऊ शकतील. तर वार्षिक गुंतवणुकीची कमाल मर्यादा 1.5 लाख रुपये आहे. गुंतवणूकदार आपल्या सोयीनुसार मासिक, त्रैमासिक किंवा वार्षिक हप्त्यांमध्ये रक्कम जमा करू शकतात.
दुसरे महत्त्वाचे आकर्षण; म्हणजे या योजनेचा आकर्षक व्याजदर. सध्या या योजनेचा वार्षिक व्याजदर 7.6% आहे, जो बाजारातील इतर बचत योजनांपेक्षा जास्त आहे. विशेष म्हणजे हे व्याज चक्रवाढ पद्धतीने गणले जाते, ज्यामुळे दीर्घकालीन गुंतवणुकीवर मोठा परतावा मिळतो.
कर लाभांच्या दृष्टीनेही ही योजना; अतिशय फायदेशीर आहे. आयकर कायद्याच्या कलम 80C अंतर्गत गुंतवणुकीच्या रकमेवर कर सवलत मिळते. त्याचप्रमाणे खात्यात जमा होणारे व्याज आणि परिपक्वतेनंतर मिळणारी रक्कम पूर्णपणे करमुक्त आहे. यामुळे कुटुंबांना एकूण कर बचतीचा दुहेरी फायदा मिळतो.
पात्रता आणि नियम: या योजनेत सहभागी होण्यासाठी काही महत्त्वाचे नियम आहेत. खाते उघडताना मुलीचे वय 10 वर्षांपेक्षा कमी असणे आवश्यक आहे. खाते एकदा उघडल्यानंतर ते 21 वर्षे सक्रिय राहते, मात्र गुंतवणूक फक्त पहिल्या 15 वर्षांतच करावी लागते. एक कुटुंब जास्तीत जास्त दोन मुलींसाठी खाते उघडू शकते. जुळ्या मुलींच्या बाबतीत तिसरे खातेही मान्य केले जाते. दत्तक घेतलेल्या मुलींसाठीही या योजनेचा लाभ घेता येतो.
खाते व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने काही नियम पाळणे आवश्यक आहे. दरवर्षी किमान रक्कम जमा करणे बंधनकारक आहे. एखाद्या वर्षी रक्कम जमा करणे राहिले तर दंड भरून खाते पुन्हा सक्रिय करता येते. मात्र हे खाते दुसऱ्या कोणाच्याही नावावर हस्तांतरित करता येत नाही.
आर्थिक लाभाचे विश्लेषण: एका साध्या उदाहरणावरून या योजनेचे फायदे समजून घेऊया. समजा, एक कुटुंब दरमहा 1,000 रुपये (वार्षिक 12,000 रुपये) गुंतवते. 15 वर्षांत त्यांची एकूण गुंतवणूक 1,80,000 रुपये होईल. सध्याच्या 7.6% व्याजदराने 21 वर्षांनंतर ही रक्कम सुमारे 6,00,000 रुपयांपर्यंत वाढू शकते. विशेष म्हणजे ही संपूर्ण रक्कम करमुक्त असते.
अर्ज प्रक्रिया: या योजनेत सहभागी होण्यासाठी काही महत्त्वाची कागदपत्रे आवश्यक आहेत. यामध्ये मुलीचा जन्म दाखला, पालकांचे आधार कार्ड, पॅन कार्ड, रहिवासी पुरावा आणि पासपोर्ट आकाराचा फोटो यांचा समावेश होतो. खाते उघडण्यासाठी जवळच्या पोस्ट ऑफिस किंवा अधिकृत बँकेत जाऊन योग्य फॉर्म भरावा लागतो आणि आवश्यक ती कागदपत्रे सादर करावी लागतात.
सामाजिक महत्त्व: सुकन्या समृद्धी योजना ही केवळ आर्थिक गुंतवणुकीचे साधन नाही तर ती सामाजिक परिवर्तनाचे एक प्रभावी माध्यम आहे. या योजनेमुळे मुलींच्या शिक्षणाला प्राधान्य दिले जात आहे आणि त्यांच्या आर्थिक स्वातंत्र्याला प्रोत्साहन मिळत आहे. कुटुंबांना नियोजित बचतीची सवय लागत आहे आणि मुलींच्या भविष्यातील गरजांची पूर्तता होत आहे.
10 वर्षांखालील मुली असलेल्या पालकांनी या योजनेचा लाभ त्वरित घ्यावा. कारण जितकी लवकर सुरुवात केली जाईल तितका जास्त फायदा मिळेल. कमी गुंतवणुकीवर जास्त परतावा, करमुक्त लाभ आणि सरकारी हमी यामुळे ही योजना विशेषतः आकर्षक बनली आहे. प्रत्येक पात्र कुटुंबाने या योजनेचा गांभीर्याने विचार करावा आणि मुलीच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी या संधीचा लाभ घ्यावा
