One Nation One Rate Policy; भारतीय अर्थव्यवस्थेत सोन्याला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. सण, लग्न किंवा गुंतवणूक – कोणत्याही निमित्ताने भारतीय नागरिक सोन्याकडे आकर्षित होतात. मात्र, सध्याच्या व्यवस्थेत देशभरात सोन्याच्या किमतींमध्ये तफावत दिसून येते. या पार्श्वभूमीवर केंद्र सरकारने एक महत्त्वाकांक्षी योजना आणली आहे – ‘वन नेशन, वन रेट’ पॉलिसी. या धोरणामुळे संपूर्ण देशभरात सोन्याला एकच किंमत असेल.
सध्याची परिस्थिती; पाहता, देशातील विविध शहरांमध्ये सोन्या-चांदीचे दर वेगवेगळे असतात. प्रत्येक राज्यातील वेगवेगळे कर, व्यापारी मार्जिन आणि स्थानिक बाजारपेठेतील मागणी-पुरवठ्याच्या स्थितीनुसार या किमती बदलत असतात. साधारणपणे या किमतींमध्ये 200 ते 500 रुपयांपर्यंत फरक असतो. मात्र, नवीन धोरणामुळे ही परिस्थिती बदलणार आहे.
‘वन नेशन, वन रेट’ धोरणाचे स्वरूप आणि कार्यपद्धती; समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. या धोरणांतर्गत सरकार नॅशनल बुलियन एक्स्चेंज स्थापन करणार आहे. हे एक्स्चेंज शेअर बाजारासारखेच काम करेल. जसे बॉम्बे स्टॉक एक्स्चेंज किंवा नॅशनल स्टॉक एक्स्चेंज शेअर्सच्या किमती ठरवते, तसेच हे एक्स्चेंज सोन्याच्या किमती ठरवेल. यामुळे देशभरातील सर्व ज्वेलर्सना याच किमतीत सोन्याची विक्री करावी लागेल.
सध्या सोन्याचे दर मल्टी कमोडिटी एक्सचेंज (MCX) च्या आधारे ठरवले जातात. प्रत्येक शहरातील सराफा असोसिएशनचे व्यापारी दररोज सकाळी एकत्र येऊन त्या दिवसाचे दर ठरवतात. यामध्ये जागतिक बाजारपेठेतील किंमती, स्थानिक मागणी-पुरवठा आणि महागाई दर यांचा विचार केला जातो. मात्र, या पद्धतीमुळे विविध शहरांमध्ये किमतींमध्ये तफावत निर्माण होते.
नवीन धोरणामुळे अनेक सकारात्मक बदल; अपेक्षित आहेत. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे बाजारपेठेत पारदर्शकता वाढेल. ग्राहकांना कोणत्याही शहरात एकाच दरात सोने खरेदी करता येईल. मग ते दिल्ली असो, मुंबई असो, चेन्नई किंवा कोलकाता – सर्वत्र एकच किंमत असेल. यामुळे ज्वेलर्सच्या मनमानी कारभारावर अंकुश येईल. ज्या शहरांमध्ये सध्या सोन्याचे दर जास्त आहेत, तिथे किमती कमी होण्याची शक्यता आहे.
या धोरणाला जेम अँड ज्वेलरी कौन्सिलने पाठिंबा दिला आहे. अनेक ज्वेलर्स असोसिएशन्सनीही या धोरणाचे स्वागत केले असून त्याची लवकरात लवकर अंमलबजावणी व्हावी अशी मागणी केली आहे. सध्या 24 कॅरेट शुद्ध सोन्याची किंमत 74 हजार रुपये प्रति 10 ग्रॅम असताना, या धोरणामुळे किमतींमध्ये स्थिरता येण्यास मदत होईल.
‘वन नेशन, वन रेट’ धोरणामुळे सोन्याच्या व्यापारात अधिक सुसूत्रता येईल. ग्राहकांना योग्य किमतीत सोने खरेदी करता येईल आणि व्यापाऱ्यांनाही स्पष्ट मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार व्यवहार करता येतील. विशेषत: लग्नसराईच्या हंगामात जेव्हा सोन्याची मोठ्या प्रमाणावर खरेदी होते, तेव्हा या एकसमान दरामुळे ग्राहकांचे हित जपले जाईल.
या धोरणाची अंमलबजावणी झाल्यानंतर सोन्याच्या व्यापारात डिजिटल व्यवहारांना चालना मिळेल. एकसमान दरामुळे ऑनलाइन खरेदी-विक्री सुलभ होईल. तसेच, सोन्याच्या गुंतवणुकीसाठी देशभरात समान संधी उपलब्ध होतील. यामुळे छोट्या शहरांमधील गुंतवणूकदारांनाही फायदा होईल.
थोडक्यात, ‘वन नेशन, वन रेट’ हे धोरण भारतीय सोन्याच्या बाजारपेठेत क्रांतिकारक बदल घडवून आणू शकते.
पारदर्शकता, एकसमान किंमती आणि सुव्यवस्थित व्यापार यांमुळे ग्राहक आणि व्यापारी दोघांनाही फायदा होईल. या धोरणाच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सर्व संबंधित घटकांचे सहकार्य महत्त्वाचे ठरणार आहे. सोन्याच्या व्यापारात नवीन युगाची सुरुवात करणारे हे पाऊल ठरू शकते.