Tax Notice आजच्या आर्थिक जगात बँक खाते हे प्रत्येक व्यक्तीच्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनले आहे. मात्र, बचत खात्याशी संबंधित अनेक महत्त्वाचे नियम आणि कायदेशीर तरतुदींची माहिती बहुतांश लोकांना नसते. या अज्ञानामुळे अनेकदा नागरिकांना आयकर विभागाकडून नोटीस मिळण्याचा सामना करावा लागतो. या लेखाद्वारे आपण बचत खात्याशी संबंधित महत्त्वाच्या नियमांची सविस्तर माहिती घेऊया.
बचत खात्यातील जमा रकमेची मर्यादा: प्रत्येक आर्थिक वर्षात (1 एप्रिल ते 31 मार्च) आपल्या बचत खात्यात किती रक्कम जमा करू शकतो, याबद्दल कदाचित बहुतांश लोकांनी विचार केला नसेल. आयकर कायद्यांतर्गत याबाबत स्पष्ट तरतूद आहे. एका आर्थिक वर्षात बचत खात्यात 10 लाख रुपयांपेक्षा अधिक रक्कम जमा केल्यास आयकर विभागाकडून नोटीस येण्याची शक्यता असते. महत्त्वाची बाब म्हणजे ही मर्यादा केवळ एका बचत खात्यापुरती मर्यादित नाही, तर व्यक्तीच्या सर्व बचत खात्यांमधील एकत्रित जमा रकमेसाठी लागू होते.
उच्च मूल्य व्यवहारांची नोंद: बँका आपल्या स्तरावर अशा उच्च मूल्य व्यवहारांची माहिती आयकर विभागाला देत असतात. 10 लाख रुपयांपेक्षा अधिक रकमेच्या जमा व्यवहारांना ‘हाय-व्हॅल्यू ट्रांझॅक्शन’ म्हणून ओळखले जाते. एका दिवसात 50,000 रुपयांपेक्षा अधिक रक्कम जमा करताना पॅन क्रमांक देणे बंधनकारक आहे. ज्या व्यक्तींकडे पॅन कार्ड नाही, त्यांना फॉर्म 60 किंवा 61 भरून देणे आवश्यक असते.
व्याजावरील करांची तरतूद: बचत खात्यातील जमा रकमेवर मिळणाऱ्या व्याजाबाबतही महत्त्वाचे नियम आहेत. एका आर्थिक वर्षात बँक ठेवींवर 10,000 रुपयांपेक्षा अधिक व्याज मिळत असेल, तर त्यावर निश्चित केलेल्या स्लॅबनुसार कर आकारला जातो. मात्र, जर वार्षिक व्याज 10,000 रुपयांपेक्षा कमी असेल, तर आयकर कायद्याच्या कलम 80TTA अंतर्गत कर सवलत मिळू शकते.
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष तरतूद: वरिष्ठ नागरिकांसाठी कलम 80TTB अंतर्गत 50,000 रुपयांपर्यंतच्या व्याजावर कर सवलत देण्यात आली आहे. या मर्यादेची गणना करताना व्यक्तीच्या सर्व बँक खात्यांमधून मिळणाऱ्या व्याजाची एकत्रित रक्कम विचारात घेतली जाते.
रोख व्यवहारांवरील निर्बंध: कलम 269ST नुसार, कोणतीही व्यक्ती एका दिवसात एकाच वेळी 2 लाख रुपयांपेक्षा अधिक रकमेचा रोख व्यवहार करू शकत नाही. हा नियम अर्थव्यवस्थेतील काळ्या पैशांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि पारदर्शकता वाढवण्यासाठी लागू करण्यात आला आहे.
आयकर नोटीस आल्यास करावयाची कार्यवाही: जर आयकर विभागाकडून उच्च मूल्य व्यवहारांबाबत नोटीस आली, तर घाबरून न जाता योग्य ती कागदपत्रे सादर करणे महत्त्वाचे आहे. यामध्ये बँक स्टेटमेंट, गुंतवणूक रेकॉर्ड्स, आणि वारसाहक्काची कागदपत्रे इत्यादींचा समावेश असू शकतो. अशा परिस्थितीत प्रमाणित कर सल्लागाराचा सल्ला घेणे फायदेशीर ठरते.
काही महत्त्वाच्या सूचना:
- नियमित बँक व्यवहारांची नोंद ठेवा
- महत्त्वाच्या आर्थिक व्यवहारांची कागदपत्रे जतन करा
- पॅन कार्ड क्रमांक बँक खात्याशी जोडणे आवश्यक आहे
- उच्च मूल्य व्यवहारांसाठी स्रोताचे पुरावे जतन करा
- आयकर रिटर्न वेळेवर भरा
निष्कर्ष: बँक खात्याशी संबंधित नियम आणि कायदेशीर तरतुदींची माहिती असणे प्रत्येक खातेधारकासाठी महत्त्वाचे आहे. यामुळे अनावश्यक कर समस्या आणि कायदेशीर गुंतागुंत टाळता येते. विशेषतः मोठ्या रकमेचे व्यवहार करताना अतिरिक्त सावधानता बाळगणे आवश्यक आहे. नियमित बँक व्यवहार करणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीने या नियमांची माहिती ठेवणे आणि त्यांचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे.
आर्थिक व्यवहारांमध्ये पारदर्शकता ठेवणे हे प्रत्येक नागरिकाचे कर्तव्य आहे. यामुळे एकीकडे कायदेशीर समस्या टाळता येतात, तर दुसरीकडे देशाच्या अर्थव्यवस्थेच्या विकासात योगदान देता येते. बँक खात्याशी संबंधित नियमांचे पालन करून आपण एक जबाबदार नागरिक म्हणून आपली भूमिका पार पाडू शकतो.वरील माहिती लक्षात ठेवून आणि त्यानुसार आर्थिक व्यवहार केल्यास, अनावश्यक कर समस्या आणि कायदेशीर अडचणी टाळता येतील. शंका असल्यास नेहमी तज्ज्ञ कर सल्लागाराचा सल्ला घ्यावा, जेणेकरून योग्य मार्गदर्शन मिळू शकेल.