TRAI’s new rule; भारतीय दूरसंचार क्षेत्रात एक महत्त्वपूर्ण बदल घडत आहे. भारतीय दूरसंचार नियामक प्राधिकरण (TRAI) ने डिसेंबर 2024 मध्ये टेलिकॉम युजर्ससाठी नवीन नियमांची घोषणा केली आहे. या नवीन नियमांमुळे देशातील 15 कोटींपेक्षा जास्त मोबाइल वापरकर्त्यांना मोठा फायदा होणार आहे. विशेषतः 2G युजर्ससाठी स्वस्त वॉइस आणि SMS ओनली रिचार्ज प्लॅन आणण्यासाठी टेलिकॉम कंपन्यांना निर्देश देण्यात आले आहेत.
सध्याच्या डिजिटल युगात 4G आणि 5G सेवा; वेगाने विस्तारत असल्या तरी, भारतात अजूनही मोठ्या प्रमाणात 2G वापरकर्ते आहेत. या वापरकर्त्यांना केवळ बेसिक फोन सेवांची गरज असते – कॉल करणे आणि SMS पाठवणे. परंतु सध्याच्या व्यवस्थेत त्यांना डेटा सेवा असलेले महागडे प्लॅन घ्यावे लागतात, जी त्यांच्या वापरात येत नाहीत. या समस्येवर उपाय म्हणून TRAI ने महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले आहे.
नवीन नियमांमध्ये अनेक महत्त्वाचे बदल; करण्यात आले आहेत. प्रथम, टेलिकॉम कंपन्यांना किमान 10 रुपयांचा एक टॉप-अप वाउचर ठेवणे बंधनकारक करण्यात आले आहे. हे Airtel, BSNL, Jio, आणि Vodafone Idea या सर्व कंपन्यांसाठी लागू आहे. दुसरा महत्त्वाचा बदल म्हणजे 10 रुपयांच्या मूल्यवर्गाची बंधनकारकता रद्द करण्यात आली आहे. यामुळे टेलिकॉम कंपन्या आता त्यांच्या निवडीनुसार कोणत्याही किंमतीचे टॉप-अप वाउचर्स बाजारात आणू शकतील.
डिजिटल पेमेंट्सच्या वाढत्या वापरामुळे TRAI ने फिजिकल रिचार्जमधील कलर कोडिंगची आवश्यकता देखील रद्द केली आहे. या व्यतिरिक्त, स्पेशल टॅरिफ वाउचर (STV) च्या वैधतेमध्येही महत्त्वपूर्ण बदल करण्यात आला आहे. आतापर्यंत 90 दिवसांची असलेली वैधता आता 365 दिवसांपर्यंत वाढवण्यात आली आहे. यामुळे वापरकर्त्यांना वर्षभर वापरता येणारे स्पेशल टॅरिफ वाउचर्स मिळू शकतील.
2G वापरकर्त्यांसाठी सर्वात महत्त्वाचा बदल; म्हणजे वॉइस आणि SMS ओनली प्लॅनची तरतूद. सध्या बहुतांश फीचर फोन वापरकर्त्यांना डेटा सेवांची आवश्यकता नसते. परंतु त्यांना डेटासह असलेले महागडे प्लॅन घ्यावे लागतात. नवीन नियमांनुसार, टेलिकॉम कंपन्यांना या वापरकर्त्यांसाठी स्वतंत्र वॉइस आणि SMS प्लॅन लॉन्च करावे लागतील. यामुळे वापरकर्त्यांना त्यांच्या गरजेनुसार योग्य त्या सेवा निवडता येतील आणि अनावश्यक खर्च टाळता येईल.
या नवीन नियमांची अंमलबजावणी टप्प्याटप्प्याने होणार आहे. टेलिकॉम कंपन्यांना नवीन रिचार्ज प्लॅन तयार करण्यासाठी आणि त्यांची अंमलबजावणी करण्यासाठी काही आठवड्यांचा कालावधी देण्यात आला आहे. मात्र, या नियमांच्या अंमलबजावणीसाठी TRAI ने अद्याप कोणतीही निश्चित तारीख जाहीर केलेली नाही. बाजारातील अपेक्षांनुसार, जानेवारी 2025 च्या शेवटपर्यंत नवीन स्वस्त रिचार्ज प्लॅन उपलब्ध होतील.
या नियमांचा सर्वात मोठा फायदा ग्रामीण भागातील आणि कमी उत्पन्न असलेल्या वापरकर्त्यांना होणार आहे. भारतात अजूनही मोठ्या प्रमाणात फीचर फोन वापरले जातात, विशेषतः ग्रामीण भागात. या वापरकर्त्यांना स्मार्टफोन किंवा डेटा सेवांची गरज नसते. त्यांना केवळ आवश्यक दळणवळणासाठी बेसिक फोन सेवा पुरेशा असतात. नवीन नियमांमुळे या वापरकर्त्यांना त्यांच्या गरजेनुसार योग्य प्लॅन निवडता येतील आणि मोबाइल सेवांवरील खर्च कमी करता येईल.
TRAI च्या या निर्णयामागे वापरकर्त्यांच्या हिताचे संरक्षण हा मुख्य हेतू आहे. डिजिटल इंडियाच्या युगात प्रत्येक नागरिकाला परवडणाऱ्या दरात दूरसंचार सेवा मिळाव्यात, हा या नियमांमागील उद्देश आहे. विशेषतः 2G वापरकर्त्यांना अनावश्यक डेटा सेवांसाठी जास्त पैसे मोजावे लागू नयेत, याची काळजी या नियमांमध्ये घेण्यात आली आहे.
टेलिकॉम कंपन्यांसमोर आता नवीन आव्हान उभे राहिले आहे. त्यांना वापरकर्त्यांच्या विविध गरजा लक्षात घेऊन नवीन प्लॅन तयार करावे लागतील. विशेषतः 2G वापरकर्त्यांसाठी स्वतंत्र वॉइस आणि SMS प्लॅन तयार करणे हे त्यांच्यासाठी महत्त्वाचे आहे. यासाठी त्यांना त्यांच्या व्यवसाय मॉडेलमध्ये काही बदल करावे लागतील.
एकंदरीत, TRAI चे हे नवीन नियम भारतीय दूरसंचार क्षेत्रात एक महत्त्वाचा टप्पा मानला जात आहे. यामुळे विशेषतः 2G वापरकर्त्यांना मोठा दिलासा मिळणार आहे. परवडणाऱ्या दरात दूरसंचार सेवा उपलब्ध करून देण्याच्या दिशेने हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. या नियमांची यशस्वी अंमलबजावणी झाल्यास, भारतीय दूरसंचार क्षेत्रात वापरकर्ता-केंद्रित बदल घडून येतील आणि दूरसंचार सेवा अधिक सर्वसमावेशक होतील.
