Tur Bajar Bhav; गेल्या काही महिन्यांपासून महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसमोर एक नवे आव्हान उभे राहिले आहे. तुरीच्या बाजारभावात झालेली प्रचंड घसरण ही त्यांच्यासाठी चिंतेचा विषय बनली आहे. नोव्हेंबर महिन्यात क्विंटलला ९ हजार रुपयांपर्यंत पोहोचलेला तुरीचा दर आता सहा हजार रुपयांपर्यंत खाली आला आहे. ही घसरण शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीवर गंभीर परिणाम करणारी ठरत आहे.
बाजारपेठेतील या घसरणीमागे अनेक कारणे आहेत.
सर्वात महत्त्वाचे कारण; म्हणजे तुरीचे वाढलेले उत्पादन आणि त्यामुळे निर्माण झालेला प्रचंड पुरवठा. विशेषतः विदर्भ भागात तुरीचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहे. बाजार समित्यांमध्ये दररोज २०,००० ते २५,००० क्विंटल तुरीची आवक होत असूनही, शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी हमी भाव मिळत नाही ही वस्तुस्थिती आहे. या परिस्थितीत तुरीच्या दरात लवकर सुधारणा होण्याची शक्यता फारच कमी दिसते.
संक्रांतीनंतरच्या काळात या परिस्थितीत आणखी बिघाड झाला आहे. डिसेंबर महिन्यात ८ हजार रुपयांपर्यंत असलेला दर जानेवारीत घसरून सहा हजार रुपयांपर्यंत खाली आला आहे. बाजारातील तज्ज्ञ आणि व्यापाऱ्यांच्या मते, येत्या काळात या दरात आणखी घट होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. विशेषतः विदर्भातील तुरीच्या उत्पादनात अपेक्षित वाढ होणार असल्याने, बाजारभाव आणखी खाली जाण्याची भीती व्यक्त केली जात आहे.
या परिस्थितीत शेतकऱ्यांसमोर अनेक आव्हाने उभी राहिली आहेत. प्रथमतः, त्यांना त्यांच्या उत्पादनाची साठवणूक करण्यासाठी योग्य जागेची समस्या भेडसावत आहे. गेल्या काही वर्षांत सोयाबीनच्या दरातही फारशी सुधारणा न झाल्याने, अनेक शेतकऱ्यांकडे आधीपासूनच सोयाबीनचा साठा आहे. अशा परिस्थितीत तुरीसाठी नवीन जागा शोधणे हे मोठे आव्हान ठरत आहे.
दुसरी महत्त्वाची समस्या म्हणजे साठवणुकीच्या खर्चात होणारी वाढ. तुरीची साठवणूक करताना त्यावर योग्य औषधांची फवारणी करणे आवश्यक असते. यामुळे शेतकऱ्यांना अतिरिक्त खर्च करावा लागतो. शिवाय, साठवणुकीदरम्यान तुरीचे नुकसान होण्याची शक्यताही नाकारता येत नाही.
सध्याच्या परिस्थितीत शेतकऱ्यांसाठी एकच पर्याय शिल्लक राहिला आहे – तुरीची साठवणूक करून बाजारभावात सुधारणा होण्याची वाट पाहणे. मात्र, बाजारातील तज्ज्ञांच्या मते येत्या काही महिन्यांत दरात लक्षणीय सुधारणा होण्याची शक्यता कमी आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना दीर्घकाळ वाट पाहावी लागण्याची शक्यता आहे.
या परिस्थितीतून मार्ग काढण्यासाठी शासनाने तातडीने पावले उचलणे आवश्यक आहे. हमी भाव केंद्रे सुरू करणे हा एक महत्त्वाचा उपाय ठरू शकतो. याशिवाय, शेतकऱ्यांना साठवणुकीसाठी सवलतीच्या दरात गोदामे उपलब्ध करून देणे, साठवणूक अनुदान देणे यासारख्या उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.
दीर्घकालीन दृष्टीने विचार करता, तुरीच्या लागवडीचे नियोजन करणे महत्त्वाचे ठरेल. शेतकऱ्यांनी पिकांचे योग्य नियोजन करून, बाजारपेठेतील मागणीनुसार उत्पादन घेणे आवश्यक आहे. याशिवाय, तुरीवर प्रक्रिया करून त्यास मूल्यवर्धित स्वरूप देण्याच्या संधींचाही विचार करणे गरजेचे आहे.
असे म्हणता येईल की, सध्याची तुरीच्या बाजारभावातील घसरण ही शेतकऱ्यांसाठी मोठे आव्हान ठरत आहे. या परिस्थितीतून मार्ग काढण्यासाठी शासन, शेतकरी आणि बाजार समित्या यांनी एकत्रित प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांना योग्य मोबदला मिळावा आणि त्यांचे आर्थिक नुकसान टाळावे यासाठी तातडीने उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. तसेच, भविष्यात अशा परिस्थितीचा सामना करण्यासाठी दीर्घकालीन धोरणात्मक निर्णय घेणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे.